32411 - Initiatiefvoorstel Toevoeging aan de Grondwet van handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond (Grondwetswijziging, eerste lezing)
Dit wetsvoorstel werd op 14 juni 2010 aanhangig gemaakt door de Tweede Kamerleden Van der Ham (D66) i, Azough (GL) i en Timmer (PvdA) i en werd laatstelijk verdedigd door de Tweede Kamerleden Bergkamp (D66) i, Özütok (GL) i en Van den Hul (PvdA) i.
Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond.
Inhoudsopgave van deze pagina:
De tweede lezing van dit voorstel vond plaats door middel van wetsvoorstel Initiatiefvoorstel tot toevoeging van handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond in de Grondwet (tweede lezing) i.
Aanhangig gemaakt
14 juni 2010
Volledige titel
Voorstel van wet van de leden Bergkamp, Özütok en Van den Hul houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond
Ondertekenende bewindslieden
Kamercommissies
De gelijkwaardigheid van mensen is een van de fundamentele beginselen van onze rechtsorde.
Bij de Grondwetherziening in 1983 werd het gelijkheidsbeginsel neergelegd in het eerste artikel. Na de zinsnede dat allen in gelijke gevallen gelijk behandeld worden, werd een tweede toegevoegd waarin het verbod op discriminatie wordt uitgedrukt. Het erkent en verankert ieders gelijkwaardigheid én individualiteit. Tijdens de Kamerbehandeling van de huidige Grondwet sprak toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Van Thijn over artikel 1 als ‘de vlag op de nieuwe Grondwet’. Hiermee onderstreepte hij de grote waarde van het non-discriminatie-artikel. [Noot 1: Kamerstukken II, Handelingen 1981-1982, p. 281.]
Bij het discriminatieverbod werd uiteindelijk gekozen voor een open formulering. Discriminatie werd verboden ‘op welke grond dan ook’. Een vijftal kenmerken – godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras en geslacht – werd daarbij echter expliciet benoemd als ‘bij voorbaat verdachte discriminatiegrond’.
Dit wetsvoorstel dient tot het toevoegen van de gronden ‘handicap’ en ‘hetero- of homoseksuele gerichtheid’. Toevoeging van deze gronden aan artikel 1 Grondwet geeft een sterk signaal af, enerzijds als bevestiging en verankering van hetgeen reeds bereikt is op het vlak van participatie van mensen met een functionele beperking en de gelijke behandeling tussen hetero’s en homo’s, anderzijds deze zaken te bewaken, en voorts aan te sporen deze verder te verbeteren.
Voor deze wijziging is in het verleden meermaals gepleit, zowel in de Tweede Kamer als door maatschappelijke organisaties. In 2001 werd de motie-Rouvoet c.s. aangenomen, waarin de Kamer zich uitsprak voor het opnemen van de grond handicap. Organisaties zoals de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG-Raad) en de Commissie Gelijke Behandeling (CGB) hebben hier ook voor gepleit. Ook voor de toevoeging van ‘hetero- of homoseksuele gerichtheid’ is regelmatig gepleit. Niet alleen de CGB en het COC, ook het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) adviseerde om seksuele gerichtheid op te nemen in artikel 1 Grondwet.
Als voldoende reden om gronden toe te voegen aan artikel 1 van de Grondwet wordt doorgaans genoemd dat er maatschappelijke en juridische noodzaak toe bestaat. De indieners zijn van mening dat deze noodzaak er is. De participatie van mensen met een handicap blijft een punt van zorg en verdient aanhoudende aandacht. Daarnaast is de tolerantie, acceptatie en gelijke behandeling tussen hetero’s en homo’s geen vanzelfsprekendheid. Expliciete opname in de Grondwet biedt hiertoe een bijzondere waarborg. Het moedigt ook aan om middels (nieuwe) wetgeving blijvende zorg te dragen om ongelijkheid van kansen weg te nemen. Bovendien heeft expliciete opname in de Grondwet een werking voor onderling maatschappelijk verkeer en draagt het bij aan de herkenbaarheid van de Grondwet.
De indieners constateren dat de bezwaren die geuit zijn bij de totstandkoming van het huidige artikel 1 Gw zijn vervallen. Bij de grond handicap was het voornaamste bezwaar dat de term ‘gelijke behandeling’ bij handicap niet dienstig zou zijn omdat bij iemand met een handicap juist een extra inspanning nodig is om op de zelfde wijze te participeren. Indieners constateren dat de wetgeving en de jurisprudentie inmiddels zo verder gevorderd is dat dit bezwaar niet meer geldt. Voor het toevoegen van de grond ‘hetero- of homoseksuele gerichtheid’ werd destijds aangevoerd dat die grond nog niet voldoende paste bij ‘heersende overtuigingen’. Indieners constateren dan sinds de totstandkoming van het huidige artikel de gelijke behandeling zowel in wetgeving als in maatschappelijk draagvlak juist is versterkt. Indieners menen dat ook dit toen genoemde argument niet meer volstaat.
Ten slotte constateren de indieners dat expliciete opname van de twee bepleite gronden in de Grondwet past in een internationale ontwikkeling. Andere landen en organisaties hebben sinds de totstandkoming van het huidige artikel ook de gronden ‘handicap’ en ‘hetero- of homoseksuele gerichtheid’ opgenomen.
De genoemde argumenten zullen de indieners hierna verder uitwerken.
Bij dit wetsvoorstel werden een nota van wijziging en twee amendementen ingediend. Bij dit dossier werd in de Tweede Kamer een motie en in de Eerste Kamer een motie ingediend. (50 stuks, sortering omgekeerd chronologisch) sortering omkeren| 1 |
29 september 2021, verslag van een schriftelijk overleg, 33992; 33990; 32411; 35925 VI, nr. I
KST33992I Verslag van een schriftelijk overleg met de staatssecretaris van VWS over de regeringsplannen ten aanzien van de ratificatie van de facultatieve protocollen bij het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten, het VN-Verdrag Handicap en het VN-Kinderrechtenverdrag - Rijkswet houdende goedkeuring van het op 13 december 2006 te New York tot stand gekomen Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (Trb. 2007, 169 en Trb. 2014, 113) |
| 1 |
14 mei 2021, brief, 33992; 33990; 32411; 35570 VI, nr. H
KST33992H Brief van de minister voor MZS over uitstel beantwoording vragen over facultatieve protocollen mensenrechtenverdragen - Rijkswet houdende goedkeuring van het op 13 december 2006 te New York tot stand gekomen Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (Trb. 2007, 169 en Trb. 2014, 113) |
| 1 |
14 mei 2021, brief, 33992; 33990; 32411; 35570 VI, nr. H
KST980666 Brief van de minister voor MZS over uitstel beantwoording vragen over facultatieve protocollen mensenrechtenverdragen - Rijkswet houdende goedkeuring van het op 13 december 2006 te New York tot stand gekomen Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (Trb. 2007, 169 en Trb. 2014, 113) |
| 1 |
18 maart 2021, brief, 33992; 33990; 32411; 35570 VI, nr. G
KST33992G Brief van de minister voor Medische Zorg en Sport over de stand van zaken ten aanzien van ondertekening en ratificatie van het Facultatief Protocol bij het VN-verdrag handicap - Rijkswet houdende goedkeuring van het op 13 december 2006 te New York tot stand gekomen Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (Trb. 2007, 169 en Trb. 2014, 113) |
| 1 |
18 maart 2021, brief, 33992; 33990; 32411; 35570 VI, nr. G
KST973430 Brief van de minister voor Medische Zorg en Sport over de stand van zaken ten aanzien van ondertekening en ratificatie van het Facultatief Protocol bij het VN-verdrag handicap - Rijkswet houdende goedkeuring van het op 13 december 2006 te New York tot stand gekomen Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (Trb. 2007, 169 en Trb. 2014, 113) |
| S |
24 februari 2021, bekendmaking wet, Stb. 2021, 87
Wet van 16 februari 2021, houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond - |
| 1 |
23 februari 2021, stemming(en), 32411; I
HEK20202021-26-6 Stemming motie Initiatiefvoorstel-Bergkamp, Özütok en Van den Hul over handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond - vergadering: 23 februari 2021 |
| 1 |
9 februari 2021, motie, nr. I
Motie-Schalk c.s. over het tegengaan van abortus op grond van handicap - |
| 1 |
9 februari 2021, behandeling, 32411; 32411; I
HEK20202021-23-11 Initiatiefvoorstel-Bergkamp, Özütok en Van den Hul over handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond - vergadering: 9 februari 2021 |
| 1 |
9 februari 2021, stemming(en), 32411
HEK20202021-23-12 Stemming Initiatiefvoorstel-Bergkamp, Özütok en Van den Hul over handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond - vergadering: 9 februari 2021 |
| 1 |
9 februari 2021, behandeling, 32411
HEK20202021-23-9 Initiatiefvoorstel-Bergkamp, Özütok en Van den Hul over handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond - vergadering: 9 februari 2021 |
| 1 |
9 februari 2021, behandeling, 32411
HEK20202021-23-3 Initiatiefvoorstel-Bergkamp, Özütok en Van den Hul over handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond - vergadering: 9 februari 2021 |
| 1 |
9 februari 2021, behandeling, 32411
Behandeling van: Initiatiefwetsvoorstel Bergkamp, Özütok en Van den Hul tot toevoeging van handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond in de Grondwet - vergadering: 9 februari 2021 |
| 1 |
1 februari 2021, memorie van antwoord, nr. C
KST32411CN1 Memorie van antwoord |
| 1 |
1 februari 2021, memorie van antwoord, nr. C
KST966335 Memorie van antwoord |
| 1 |
14 januari 2021, eindverslag, nr. H
KST32411H Eindverslag |
| 1 |
7 januari 2021, brief, nr. G
KST32411G Brief van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met een reactie op in het nader voorlopig verslag gestelde vragen |
| 1 |
7 januari 2021, nadere memorie van antwoord, nr. F
KST32411F Nadere memorie van antwoord |
| 1 |
11 december 2020, nader voorlopig verslag, nr. E
KST32411EN1 Nader voorlopig verslag |
| 1 |
7 december 2020, nader voorlopig verslag, nr. E
KST32411E Nader voorlopig verslag |
| 2 |
24 november 2020, nr. 14
KST3241114 Voorlichting van de Afdeling advisering van de Raad van State over het amendement Krol over toevoegen van leeftijd als non-discriminatiegrond |
| 1 |
11 november 2020, brief, nr. D
KST32411D Brief van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met een reactie op in het voorlopig verslag gestelde vragen |
| 1 |
1 oktober 2020, voorlopig verslag, nr. B
KST32411B Voorlopig verslag |
| 1 |
1 juli 2020, gewijzigd voorstel van wet, nr. A
KST32411A Gewijzigd voorstel van wet - Voorstel van wet van de leden Bergkamp, Özütok en Van der Hul houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en seksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
30 juni 2020, stemming(en), 32411; 32411; 11; 32411; 12
HTK20192020-89-14 Stemmingen Uitbreiding non-discriminatiegronden Grondwet - vergadering: 30 juni 2020 |
| 2 |
23 juni 2020, motie, nr. 15
KST3241115 Motie Van der Molen/Geluk-Poortvliet over bestrijding van leeftijdsdiscriminatie beter in beleid en wet- en regelgeving verankeren |
| 2 |
23 juni 2020, behandeling, 32411; 32411; 15; 32411; 15
HTK20192020-86-34 Uitbreiding non-discriminatiegronden Grondwet - vergadering: 23 juni 2020 |
| 2 |
9 april 2020, advies Raad van State, nr. 14
Voorlichting van de Afdeling advisering van de Raad van State over het amendement Krol over toevoegen van leeftijd als non-discriminatiegrond |
| 2 |
12 februari 2020, brief, nr. ?
Brief van de Voorzitter aan de vice-president Raad van State |
| 2 |
11 februari 2020, stemming(en), kenmerk HTK20192020-52-24
HTK20192020-52-24 Stemming brief Toevoegen van leeftijd als non-discriminatiegrond - vergadering: 11 februari 2020 |
| 2 |
6 februari 2020, brief, nr. 13
KST3241113 Brief van het Presidium over een verzoek om voorlichting aan de Afdeling advisering van de Raad van State naar aanleiding van het amendement Krol over toevoegen van leeftijd als non-discriminatiegrond |
| 2 |
28 januari 2020, brief, nr. ?
Brief commissie aan presidium: voorlichting aan de Raad van State over amendement 11 van het lid Krol (50PLUS) |
| 2 |
20 december 2019, besluitenlijst, C.J.M. Roovers 2019A03364 12
Besluitenlijst procedurevergadering Tweede Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken (BIZA) donderdag 19 december 2019 - vergadering: 19 december 2019 |
| 2 |
5 december 2019, amendement, nr. 12
KST3241112 Amendement Bisschop over een algemene formulering van artikel 1 |
| 2 |
5 december 2019, behandeling, 32411
HTK20192020-33-5 Uitbreiding non-discriminatiegronden Grondwet - vergadering: 5 december 2019 |
| 2 |
4 december 2019, amendement, nr. 11
KST3241111 Amendement Krol over toevoegen van leeftijd als non-discriminatiegrond |
| 2 |
29 november 2019, sprekerslijst, nr. ?
Sprekerslijst |
| 2 |
10 september 2019, besluitenlijst, 2019A03115 16
Besluitenlijst procedurevergadering Tweede Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken (BIZA) donderdag 5 september 2019 - vergadering: 5 september 2019 |
| 2 |
2 september 2019, agenda procedurevergadering, 2019A03115 15
Herziene agenda procedurevergadering Tweede Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken (BIZA) donderdag 5 september 2019 - vergadering: 5 september 2019 |
| 2 |
2 augustus 2019, nota van wijziging, nr. 9
KST324119 Nota van wijziging - Voorstel van wet van de leden Bergkamp, Özütok en Van der Hul houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
2 augustus 2019, nota naar aanleiding van het verslag, nr. 8
KST324118 Nota naar aanleiding van het verslag - Voorstel van wet van de leden Bergkamp, Özütok en Van der Hul houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
27 december 2017, bijgewerkte tekst,
Bijgewerkte tekst, bijgewerkt t/m nr. 7 (Overnamebrief d.d. 21 december 2017) |
| 2 |
21 december 2017, brief, nr. 7
KST324117 Brief lid / fractie; Brief van de leden Bergkamp, Özütok en Van der Hul inzake overname van de verdediging van het initiatiefvoorstel - Voorstel van wet van de leden Van der Ham, Van Tongeren en Heijnen houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
6 december 2012, regeling van werkzaamheden, ...; 32411, 4; ...
HTK20122013-32-4 Regeling van werkzaamheden (donderdag 6 december 2012) - vergadering: 6 december 2012 |
| 2 |
26 november 2012, verslag, nr. 6
KST324116 Verslag - Voorstel van wet van de leden Van der Ham, Van Tongeren en Heijnen houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
17 september 2012, advies en reactie indiener(s), nr. 5
KST324115 Advies van de Raad van State en reactie van de indieners - Voorstel van wet van de leden Van der Ham, Van Tongeren en Heijnen houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
17 september 2012, brief, nr. 4
KST324114 Brief over de verdediging van het wetsvoorstel - Voorstel van wet van de leden Van der Ham, Azough en Timmer houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
14 juni 2010, memorie van toelichting, nr. 3
KST324113 Memorie van toelichting - Voorstel van wet van de leden Van der Ham, Azough en Timmer houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
14 juni 2010, voorstel van wet, nr. 2
KST324112 Voorstel van wet - Voorstel van wet van de leden Van der Ham, Azough en Timmer houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |
| 2 |
14 juni 2010, geleidende brief, nr. 1
KST324111 Geleidende brief - Voorstel van wet van de leden Van der Ham, Azough en Timmer houdende verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot toevoeging van handicap en hetero- of homoseksuele gerichtheid als non-discriminatiegrond |