Beleid informatiemaatschappij

Het gebruik van Informatie en Communicatietechnologie (ICT) breidt zich steeds verder uit. Het beleid moest er in eerste instantie voor zorgen dat Europese landen klaar waren voor het digitale tijdperk. Inmiddels gaat het vooral om hoe landen en burgers met ICT en data om gaan, kansen te benutten en excessen in te dammen. Centraal staat de digitale interne markt, waaraan zoveel mogelijk EU-inwoners op een verantwoorde manier deel moeten kunnen nemen. Daarnaast werkt de Europese Commissie aan een digitale overheid, zet de EU zich in voor internetveiligheid en worden informatietechnologieën ingezet bij het bestrijden van terrorisme en criminaliteit.

De bevoegdheid van de Europese Unie op het gebied van informatietechnologie komt voort uit het Verdrag over de werking van de Europese Unie (VwEU). In artikel 179 en 180 van dat verdrag staat dat de EU ernaar streeft de ontwikkeling en de verspreiding van deze technologieën te bevorderen. De lidstaten hebben de bevoegdheid ook zelf hun digitale beleid te ontwikkelen, maar vooral op uitvoerend vlak en op gebieden waar de EU nog geen maatregelen heeft genomen of voorgesteld. Waar de digitale markt raakt aan 'regulier' Europees beleid, zoals bijvoorbeeld het misbruik van de marktpositie van grote techbedrijven geldt het daarvoor geldende beleid, zoals in dit geval het mededingingsbeleid.

De EU klaar maken voor het digitale tijdperk is één van de prioriteiten van de Commissie-Von der Leyen. Het doel is om de omslag naar een digitale samenleving zowel voor mensen en bedrijven te laten werken en daarnaast Europa klimaatneutraal te krijgen tegen 2050.

Informatiemaatschappij tot 2010

De Europese informatiemaatschappij kreeg voor het eerst gestalte op 1 januari 1998, toen de telecommunicatiemarkt Europees werd opengesteld. Op de Europese top van Lissabon (2000) spraken Europese regeringsleiders vervolgens de ambitie uit om van de Europese Unie in 2010 de 'meest concurrerende kennismaatschappij ter wereld' te maken. Het stimuleren van de ontwikkeling en het gebruik van ICT was een belangrijk element in de toen tot stand gekomen Lissabon-strategie. Dit leidde tot verschillende initiatieven, die tussen 2000 en 2010 voor wisselend succes zorgden. De belangrijkste waren het eEurope-initiatief (2000-2005) en het i2010-initiatief (2005-2010). In 2010 liep Europa op digitaal gebied echter achter bij concurrerende economieën als de Verenigde Staten en landen in Azië.

De Digitale Agenda 2010-2020 richtte zich op het bevorderen van de Europese digitale industrie en gegevenseconomie. Naar aanleiding van de Digitale Agenda zijn bijvoorbeeld de roamingkosten binnen de EU gelijkgesteld. dit omving verder ook dat de informatiemaatschappij opgenomen moest worden in de EU 2020-strategie: de langetermijnstrategie van de EU voor een sterke en duurzame economie. Iedere Europese burger moest in 2020 over snel internet beschikken en er moet meer online worden gekocht en verkocht, ook over de grens (in andere EU-landen).

De digitale strategie Commissie-von der Leyen (2019-)

De Commissie-von der Leyen maakte vanaf 2019 werk van de Europese informatiemaatschappij door middel van de introductie van de digitale strategie. Binnen de Europese digitale strategie staan drie peilers centraal:

• 1. 

  Technologie die werkt voor iedereen:
• - 

  Investeren in digitale skills voor alle Europeanen
• - 

  Mensen beschermen van cyberaanvallen
• - 

  Het ontwikkelen van kunstmatige intelligentie (AI) die vertrouwen inspireert en rechten van burgers beschermt
• - 

  het versnelt ontwikkelen van ultrasnelle breedband voor de hele EU
• - 

  de supercomputercapaciteit van Europa uitbreiden om innovatie te stimuleren

• 2. 

  Een eerlijke en concurrerende digitale economie
• - 

  het stimuleren van innovatieve en snelgroeiende start-ups
• - 

  het verantwoordelijk houden en toezicht houden op onlinediensten en platforms
• - 

  de EU-regels verenigbaar maken met de digitale economie
• - 

  de toegang tot gegevens van hoge kwaliteit vergroten en persoonlijke en gevoelige gegevens beschermen

• 3. 

  Een open, democratische en duurzame samenleving
• - 

  technologie gebruiken om Europa in 2050 klimaatneutraal te maken
• - 

  de CO2-uitstoot van de digitale sector verminderen
• - 

  burgers meer controle en bescherming geven over hun gegevens
• - 

  een "Europese ruimte voor gezondheidsgegevens" te maken die onderzoek, diagnose en behandeling stimuleert
• - 

  online desinformatie bestrijden en een diverse en betrouwbare media bevorderen

Regelgevingskader kunstmatige intelligentie (AI)

Met dit regelgevingskader komt de EU als eerste wereldmacht met regels om misbruik van kunstmatige intelligentie te voorkomen. In 2021 presenteerde de Europese Commissie regels en acties om van Europa de mondiale hub voor betrouwbare kunstmatige intelligentie (AI) te maken. De combinatie van het allereerste regelgevingskader voor AI en een nieuw gecoördineerd plan van de Unie en de lidstaten moet de veiligheid en grondrechten van mensen waarborgen en tegelijkertijd het draagvlak voor AI, investeringen en innovatie in de hele EU versterken.

Strengere regels techbedrijven

In maart 2022 en april 2022 bereikten het Europees Parlement en de EU-lidstaten een politiek akkoord over de Digital Markets Act (DMA) en de Digital Services Act (DSA). Deze wetgeving omvat strengere regels voor grote technologiebedrijven en moet machtsmisbruik tegengaan. In september 2022 ondertekenden de Raad en het Europees Parlement de Digital Markets Act. In oktober 2022 is de Digital Services Act ook ondertekend.

Bij de besluitvorming op dit beleidsterrein spelen de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement een rol. De Europese Commissie doet voorstellen op het gebied van de informatiemaatschappij. De besluitvorming verloopt volgens de gewone wetgevingsprocedure.

Invloed nationale parlementen

Het Nederlandse parlement heeft ook een rol in de totstandkoming van Europees beleid. Dat kan formeel op twee manieren. Ten eerste controleert de Staten-Generaal de minister of staatssecretaris die naar de Raad van de Europese Unie gaat om over het onderwerp te praten. Daarnaast kunnen nationale parlementen van de lidstaten binnen acht weken nadat de Europese Commissie een voorstel heeft bekendgemaakt, laten weten dat de Europese Unie zich niet met het onderwerp zou moeten bezighouden.

Vanuit het Nederlands parlement zijn bij dit beleidsterrein betrokken:

Betrokken bij wetgeving en uitvoering

Het beleid informatiemaatschappij vindt haar basis in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU):

• - 

  Trans-Europese netwerken: derde deel VwEU titel XVI art. 170
• - 

  Onderzoeks- en innovatiebeleid: derde deel VwEU titel XIX art. 179, 180, 190

Achtergrondartikelen

Europese Unie

Factsheet Europees Parlement

Wetgevingsoverzicht

Statistiek