Milieubeleid

Het milieubeleid van de Europese Unie richt zich op bescherming en verbetering van de leefomgeving. Daarnaast zijn er milieudoelen en -maatregelen vastgelegd in internationale verdragen van de Verenigde Naties, zoals de Rio Verklaring. Er zijn enkele specifieke onderwerpen: duurzame ontwikkeling, klimaatverandering, beheer van afvalstoffen, luchtverontreiniging, waterbeheer- en bescherming, natuurbescherming en biodiversiteit, bodembescherming en geluidshinder.

De EU en de lidstaten hebben een gedeelde bevoegdheid op het gebied van milieubeleid. Dat betekent dat lidstaten wetten mogen maken met betrekking tot milieu, maar alleen als de EU zelf geen soortgelijke maatregelen treft. De EU en de lidstaten vullen elkaar dus aan op dit terrein.

Het achtste Milieuactieprogramma trad in mei 2022 in werking. Met dit programma worden de doelstellingen van de Europese Green Deal op het gebied van milieu- en klimaatbeleid voor de periode tot en met 2030 nader ingevuld. Het LIFE programma heeft een soortgelijk doel, maar is iets meer gericht op het behoud van natuur. In aanvulling op deze programma's kwam de Commissie met een actieplan om vervuiling van lucht, water en grond in 2050 compleet uit te bannen.

Inhoudsopgave van deze pagina:

1. Mijlpalen
2. Wie doet wat
3. Meer informatie

Eerste Milieu Actieprogramma

Milieuactieprogramma's (MAP's) geven sinds 1973 richting aan het milieubeleid van de EU. De Europese Gemeenschap, de voorloper van de EU, zag veertig jaar geleden in dat een gemeenschappelijke aanpak van milieuproblemen noodzakelijk was om lucht en water binnen Europa zo schoon mogelijk te houden. In 1972 stelde de Europese Commissie het eerste Milieuactieprogramma op. Inmiddels wordt een belangrijk deel van de Nederlandse milieuwetgeving bepaald door Europese milieurichtlijnen.

Sancties

In november 2008 nam de EU een richtlijn aan waarin staat dat lidstaten strafrechtelijke sancties in de eigen wetgeving moeten opnemen voor ernstige milieuovertredingen. De richtlijn, die in 2010 geïmplementeerd werd, moet ervoor zorgen dat alle lidstaten de Europese wetgeving goed toepassen.

Environmental Implementation Review

Om de implementatie van het Europese milieubeleid beter te monitoren heeft de Europese Commissie de Environmental Implementation Review (EIR) in het leven geroepen. Het directoraat-generaal Milieu brengt sinds 2017 voor elke lidstaat om het jaar een landverslag uit waarin plus- en verbeterpunten worden genoemd. Dit om een betere uitvoering van het milieubeleid te bevorderen.

Circulaire economie

Onder het Luxemburgs voorzitterschap in de tweede helft van 2015, werd de circulaire economie een milieuprioriteit. De Europese Commissie kwam op 2 december 2015 met het plan om een Europese circulaire economie te creëren. De 54 maatregelen uit het actieplan zijn afgerond of in uitvoering. Een aantal daarvan zal na 2019 nog worden uitgevoerd.

Commissie-Von der Leyen

De Commissie-Von der Leyen besloot in oktober 2020 tot het opstellen van een achtste milieuactieprogramma. De Commissie heeft al een aantal belangrijke wetgevende maatregelen, strategieën en actieplannen voorgesteld op het gebied van klimaat en milieu, zoals de Europese klimaatwet, de Europese groene taxonomie, het nieuwe actieplan voor de circulaire economie, de biodiversiteitsstrategie voor 2030, de "van boer tot bord"-strategie en de strategie voor duurzaam gebruik van chemische stoffen. Deze voorstellen liggen bij het Europees Parlement en de Raad. Andere maatregelen volgen nog.

Actieplan vervuiling van lucht, water en grond

In mei 2021 heeft de Europese Commissie een nieuw actieplan gepresenteerd om schadelijke vervuiling van lucht, water en grond in 2050 compleet uit te bannen. Het actieplan is onderdeel van de Europese Green Deal, het programma om klimaatverandering tegen te gaan. Met dit plan streeft de commissie in 2030 het aantal doden door luchtvervuiling met 55 procent omlaag te brengen en het aantal slachtoffers van chronische herrie met 30 procent.

Binnen tien jaar zou het gebruik van bestrijdingsmiddelen en antibiotica voor vee gehalveerd moeten worden en, als het aan de commissie ligt, wordt ook het plastic afval in zee en het restafval gehalveerd. Om die doelen te bereiken worden onder meer de regels voor de landbouw strenger en komt de commissie met andere aanvullende maatregelen, zoals een richtlijn rond de harmonisatie van verpakkingen en verpakkingsafval in de EU en een beleidskader voor biologisch afbreekbaar en composteerbaar plastic.

Bij de besluitvorming op dit beleidsterrein spelen de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement een rol. De besluitvorming verloopt volgens de gewone wetgevingsprocedure. Voor voorstellen over de ruimtelijke ordening, waterbeheer en bodembestemming geldt dat de Raad besluit met eenparigheid van stemmen, na raadpleging van het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's. Fiscale maatregelen worden besloten volgens de procedures die gelden voor fiscaal beleid.

Europees orgaan	Verantwoordelijke
Europese Commissie	Eurocommissaris voor de Europese Green Deal Eurocommissaris voor Milieu, Oceanen en Visserij Eurocommissaris voor Energie
Parlementaire commissie Europees Parlement	parlementaire commissie Milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid
Nederlands lid commissie Europees Parlement	Ondervoorzitter(s) Bas Eickhout (GL) Anja Hazekamp (PvdD) Lid/leden Mohammed Chahim (PvdA) Jan Huitema (VVD) Esther de Lange (CDA) Plaatsvervanger(s) Rob Roos (JA21)
Raad van de Europese Unie	Raad Milieu (ENV)
Nederlandse afvaardiging Raad van Ministers	Micky Adriaansens (VVD), minister van Economische Zaken en Klimaat Liesje Schreinemacher (VVD), minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (internationale klimaat- en milieuafspraken) Vivianne Heijnen (CDA), staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat

De Eurocommissaris voor Betere regelgeving, inter-institutionele relaties, duurzame ontwikkeling, rechtsregels en fundamentele rechten toetst of voorstellen voldoende rekening houden met duurzaamheidscriteria.

Invloed nationale parlementen

Nationale parlementen van de lidstaten kunnen binnen acht weken nadat de Europese Commissie een voorstel heeft bekendgemaakt, laten weten dat de Europese Unie zich niet met het onderwerp zou moeten bezighouden. Als een derde van de nationale parlementen vindt dat het voorstel niet tot de bevoegdheden van de EU behoort, moet de Europese Commissie het voorstel heroverwegen. De Commissie ontvangt dan de zogenaamde 'gele kaart'.

Vanuit het Nederlandse parlement zijn bij dit beleidsterrein betrokken:

Nederlands orgaan	Verantwoordelijke
Tweede Kamer	Vaste commissie voor Infrastructuur en Milieu (I&M) - Tweede Kamer
Eerste Kamer	Eerste Kamercommissie voor Infrastructuur, Milieu en Ruimtelijke Ordening (IMRO)

Betrokken bij uitvoering

Betrokken instantie EU/internationaal	Verantwoordelijke
Directoraat-Generaal	Directoraat-generaal Milieu (ENV)
Agentschap	Europees Agentschap voor Maritieme Veiligheid (EMSA)
Agentschap	Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA)
Agentschap	Europees Milieuagentschap (EMA)

Europese Unie

Algemeen overzicht EU

Factsheet Europees Parlement

Wetgevingsoverzicht

Statistieken Eurostat