Staatscommissie-'s Jacob/Van Walsum
Op 21 mei 1946 stelde het kabinet-Schermerhorn per koninklijk besluit de Staatscommissie voor de Zaken van de Erediensten in. De commissie moest onderzoek doen naar de financiële verhoudingen tussen kerkgenootschappen en staat. Hierbij moest ze bezien of aanpassing van de Grondwet op dat punt wenselijk was.
De commissie bracht in 1953 weliswaar al adviezen uit, maar pas op 22 februari 1967 een eindverslag. De commissie vergaderde vooral tussen 1965 en 1967 (19 van de 38 vergaderingen). Ze adviseerde onder meer om de regeling over de financiële verhoudingen uit de Grondwet te halen en hier een nieuwe wettelijke regeling voor in de plaats te laten komen.
De regering nam dit advies over wat uiteindelijk in 1972 leidde tot een Grondwetsherziening.
Inhoud
Aanleiding
Artikel 185, waarin de financiële staatssteun aan kerkgenootschappen was geregeld, was afkomstig uit 1815. Omdat de omstandigheden en de plaats van de kerkgenootschappen in de maatschappij sindsdien sterk veranderd waren, was er behoefte aan een herziening van dit Grondwetsartikel.
Samenstelling
| naam | functie(s) | periode | partij |
|---|---|---|---|
| mr. H.L. s'Jacob | secretaris-generaal van het ministerie van Financiën, minister van Oorlog en Marine (voorzitter) | tot oktober 1958 | CHU |
| mr. G.E. van Walsum | burgermeester van Rotterdam (voorzitter) | vanaf oktober 1958 | PvdA |
| J. Bakker | raadadviseur ministerie van Financiën | tot februari 1958 | |
| prof.dr. P.P. van Berkum | hoogleraar economie, Katholieke Economische Hogeschool in Tilburg | tot februari 1959 | |
| dr. J. Donner | president van de Hoge Raad der Nederlanden (1946-1961), lid deputaten Gereformeerde Kerken | ARP | |
| dr. K.H.E. Gravemeijer | predikant, secretaris Algemene Synodale Commissie, Nederlandse Hervormde Kerk | tot februari 1953 | |
| dr. W.F. Lichtenauer | lid Eerste Kamer | sinds september 1963 | CHU |
| prof.mr. J.J. Loeff | juridisch adviseur Nederlands episcopaat, buitengewoon hoogleraar in Tilburg | ||
| O.W. Vos | hoofd directie financieringen en coördinatie oorlogsschade, ministerie van Financiën | sinds februari 1958 | |
| prof.dr. F. de Vries | hoogleraar economie Gem. Universiteit van Amsterdam, vicevoorzitter commissie predikantstraktementen | overleden 15 juni 1958 | |
| H.M.J. Wagenaar | directeur Raad voor Predikantstraktementen, Nederlandse Hervormde Kerk | sinds februari 1958 | |
| H.J.F. Wesseldijk | predikant, secretaris Generale Financiële Raad, Nederlandse Hervormde Kerk | sinds februari 1953 | |
| mr. F.M. Westerouen van Meeteren | voorzitter Commissie tot de zaken der Remonstrantse Broederschap | sinds september 1963 |
Opdracht
In 1946 stond in artikel 178 (vanaf 1963: artikel 185) van de Grondwet dat verschillende christelijke godsdienstige groeperingen verzekerd waren van financiële staatssteun. De opdracht aan de staatscommissie was om te onderzoeken of dit artikel behouden moest blijven.
De commissie moest tevens aangeven hoe deze relatie tussen staat en godsdienst gemotiveerd kon worden. Als de commissie ervoor zou kiezen om artikel 178 te schrappen, moest ze ook uitzoeken hoe de nieuwe situatie het beste geregeld kon worden.
Conclusies /aanbevelingen
In het in 1967 gepubliceerde eindverslag verklaarde de staatscommissie waarom het zo lang had geduurd. Zo was ze tot het inzicht gekomen dat een ingrijpende verandering van de financiële verhouding noodzakelijk was en hadden de kerken na de oorlog tijd nodig gehad om zich te heroriënteren. De voornaamste oorzaak was dat het al eeuwen lang een omstreden onderwerp was.
Grondwetswijziging
De commissie adviseerde artikel 178 te laten vervallen. Het was verouderd en de toepassing was ingewikkeld geworden. In een nieuw artikel zou moeten worden bepaald dat de financiële verhoudingen tussen de kerkgenootschappen en Staat per wet geregeld kon worden en dat artikel 185 zou blijven gelden totdat deze wettelijke regeling tot stand was gekomen. De staatscommissie deed ook enkele aanbevelingen voor een nieuwe wettelijke regeling. Zo zou het bedrag van staatsuitkeringen aan kerken moeten worden verhoogd.
Onderwijs
De commissie adviseerde tevens om alle kerkelijke onderwijsinstellingen, die als wetenschappelijk konden worden aangemerkt, recht te geven op financiële staatssteun. De godsdienstige oriëntatie van deze instellingen mocht geen rol spelen bij het al dan niet verlenen van subsidie.
Resultaten
In 1972 voerde de regering de voorgestelde Grondwetsherziening door.