Dr. D. (Dirk) Bos

Voorman van de vrijzinnig-democraten en in de jaren 1913-1916 leider van de vrijzinnige concentratie, het samenwerkingsverband met de drie liberale partijen. Onderwijzer, bankier en handelaar uit Oost-Groningen. Actief op velerlei maatschappelijke terreinen (onder andere het onderwijs, de middenstand en de kunsten). Vooraanstaand vrijzinnig-democratisch Tweede Kamerlid. Volgde in 1913 Drucker i op als politiek leider van de VDB. Zijn poging in 1913 om een kabinet te vormen, waarvan ook sociaaldemocraten deel uitmaakten, strandde op de weigering van de SDAP. Als voorzitter van de Bevredigingscommissie i speelde hij een belangrijke rol bij de wijziging van het onderwijshoofdstuk in de Grondwet. Overleed echter vóór hij de resultaten daarvan kon zien.

VDB
functie(s) in de periode 1901-1916: lid Tweede Kamer, fractievoorzitter TK

Inhoudsopgave van deze pagina:

1. Personalia
2. Partij/stroming
3. Hoofdfuncties/beroepen
4. Partijpolitieke functies
5. Nevenfuncties
6. Opleiding
7. Activiteiten
8. Wetenswaardigheden
9. Publicaties van/over
10. Familie/gezin
11. Uitgebreide versie

voornamen (roepnaam)
Dirk (Dirk)

geboorteplaats en -datum
Groningen, 13 september 1862

overlijdensplaats en -datum
's-Gravenhage, 6 mei 1916partij(en)

• - 

  Liberale Unie, tot februari 1901
• - 

  VDB (Vrijzinnig-Democratische Bond), vanaf 17 maart 1901 (medeoprichter)

• - 

  leraar wiskunde, "Stedelijk Gymnasium" te Winschoten, van 1 september 1883 tot 1 februari 1893 (tot 1886 gecombineerd met studie)
• - 

  mededirecteur Nederlandsche Hypotheekbank te Veendam, vanaf 1890 (medeoprichter samen met zwager J.N.F. Wilkens)
• - 

  firmant groothandel in koffie en thee "O. de Wiljes" te Winschoten, vanaf 1893
• - 

  lid gemeenteraad van Winschoten, van februari 1893 tot 5 juni 1907
• - 

  schoolopziener, arrondissement Winschoten, van 16 oktober 1895 tot 1 januari 1901
• - 

  lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 17 september 1901 tot 6 mei 1916 (voor het kiesdistrict Winschoten)
• - 

  fractievoorzitter VDB Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 29 juni 1913 tot 6 mei 1916

(in)formateurschap(pen)

• - 

  kabinetsformateur, van 11 juli 1913 tot 25 juli 1913 (poging mislukt)

overzicht

• - 

  voorzitter liberale kiesvereniging "Winschoten", vanaf 1892
• - 

  lid hoofdbestuur Liberale Unie, van 1 juli 1899 tot 15 februari 1901
• - 

  redacteur partijblad (weekblad) "De Vrijzinnig-Democraat"
• - 

  politiek leider VDB, van 29 juni 1913 tot 6 mei 1916

• - 

  redacteur "Winschoter Courant", van 1894 tot 1895
• - 

  voorzitter Vereniging tot verschaffing van het ambachtsonderwijs te Winschoten, van mei 1898 tot 1913
• - 

  lid hoofdbestuur Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, van 1901 tot 1912
• - 

  medewerker tijdschrift "Vragen des Tijds", van 1905 tot 1915
• - 

  lid bestuur Vereeniging van Hoger Landbouwonderwijs te Groningen, van 1906 tot 6 mei 1916 (medeoprichter)
• - 

  voorzitter Nationale Vereeniging voor Handelsonderwijs, van 1906 tot november 1913
• - 

  lid Nederlands-Belgische commissie ter bestudering van de econom,ische vraagstukken rakende de belangen der beide landen, van 1907 tot 1911
• - 

  medewerker dagblad "Land en Volk", van oktober 1907 tot 1911
• - 

  voorzitter Staatscommissie voor de middenstands-enquête, vanaf 1908
• - 

  voorzitter algemeen bestuur Centrale vereeniging voor Openbare Leeszalen en Bibliotheken, vanaf juli 1908
• - 

  lid curatorium Nederlandsch Lyceum te 's-Gravenhage, vanaf 1909 (medeoprichter)
• - 

  voorzitter Raad van Toezicht op de Arbeidsbemiddeling, van 1909 tot juli 1913
• - 

  voorzitter Staatscommissie inzake de drinkwatervoorziening, van 27 april 1910 tot 6 mei 1916
• - 

  voorzitter Surinaamse commissie, van maart 1911 tot december 1911
• - 

  lid bestuur Academie voor Beeldende Kunsten te 's-Gravenhage, van 1912 tot 6 mei 1916
• - 

  voorzitter Centrale Comissie voor de Drinkwatervoorziening, van 3 juli 1913 tot 6 mei 1916
• - 

  voorzitter Staatscommissie voor het onderwijs (Pacificatiecommissie), van 31 december 1913 tot 11 maart 1916
• - 

  voorzitter College van Curatoren Nederlandsche Handels-Hoogeschool te Rotterdam, van 1913 tot 6 mei 1916
• - 

  lid Anti-oorlograad, van 1914 tot 1916
• - 

  voorzitter Centrale Commissie voor ontwikkeling en ontspanning der gemobiliseerde troepen, van september 1914 tot 1916
• - 

  voorzitter Staatscommissie ter voorbereiding van een belasting op oorlogswinst, van oktober 1915 tot 23 februari 1916

afgeleide functies, presidia etc.

• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1904 tot november 1904
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1905 tot november 1905
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van februari 1906 tot mei 1906
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van februari 1909 tot april 1909
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van november 1909 tot februari 1910
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van mei 1910 tot september 1910
• - 

  voorzitter Commissie van Rapporteurs voor de ontwerp-Octrooiwet (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van 19 mei 1910 tot 24 juni 1910
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van november 1911 tot februari 1912
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1912 tot november 1912
• - 

  voorzitter begrotingscommissie voor hoofdstuk V (Binnenlandse Zaken) 1914 (Tweede Kamer der Staten-Generaal)
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van november 1913 tot maart 1914
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1914 tot november 1914
• - 

  lid Centrale Afdeling (Tweede Kamer der Staten-Generaal), van september 1915 tot november 1915

primair onderwijs

• - 

  Eerste Openbare Jongensschool te Groningen

voortgezet onderwijs

• - 

  Rijks Hogere Burgerschool te Groningen, van 1874 tot juli 1879

academische studie

• - 

  wis- en natuurkunde (gepromoveerd op dissertatie), Rijksuniversiteit Groningen, van 6 oktober 1879 tot 4 juli 1888

als parlementariër

• - 

  Sprak in de Tweede Kamer vooral over onderwijs, financiën, sociale en economische zaken. Ook koloniale zaken werden voor 1905 en na 1915 vaak aan hem toevertrouwd
• - 

  Pleitte in 1901 voor het instellen van een onderzoekscommissie die de samenhang tussen de verschillende vormen van onderwijs in kaart moest brengen
• - 

  Diende in 1916 een initiatiefwetsvoorstel in inzake een heffing van een buitengewone belasting ter dekking van oorlogsuitgaven; dit voorstel werd door de Tweede Kamer verworpen

opvallend stemgedrag

• - 

  Behoorde in 1911 tot de vier vrijzinnig-democraten die tegen het wetsvoorstel inzake bestrijding van de zedeloosheid stemden

algemeen

• - 

  Slaagde in 1913 niet in formatie van een links kabinet door weigering van de SDAP

uit de privésfeer

• - 

  Was medeoprichter vereniging "Het Vrije Ruilverkeer", 1896

verkiezingen

• - 

  Werd in 1897 na herstemming in het kiesdistrict Winschoten verslagen door P.J. Troelstra (sdap)
• - 

  Versloeg in 1901 H.H. van Kol (sdap) na herstemming
• - 

  Versloeg in 1905 J.F. Heemskerk (arp)
• - 

  Versloeg in 1909 J.F. Heemskerk (arp) na herstemming
• - 

  Werd in 1913 in de districten Winschoten en Groningen gekozen en nam zitting voor Winschoten. Versloeg in Winschoten L.M. Hermans (sdap) na herstemming en in Groningen G.W. Sannes (sdap), eveneens na herstemming.

literatuur/documentatie

• - 

  C.K. Elout, "De Heeren in Den Haag" (2e reeks, 1909), 50
• - 

  P.J. Oud, "Het Jongste Verleden", deel I, 38-39
• - 

  E. van Raalte, "Dr. D. Bos, leven en werken van een Nederlands staatsman" (1962)
• - 

  P. Hoekman, "Bos, Dirk", in: Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland, deel VIII, 7
• - 

  W.R.H. Koops, "Bos, Dirk (1862-1916)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel II, 51
• - 

  Onze Afgevaardigden, 1901, 1905, 1909 en 1913

Biografisch Woordenboek(en)

• - 

  biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van Nederland
• - 

  biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland

archivalia
archief-Bos, Nationaal Archief (inventaris W. Visser, 1956)

In de uitgebreide versie zijn, indien bekend, de familierelaties opgenomen.

Speciaal voor de verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn de biografieën van alle kansrijke (volgens de peilingen) kandidaten in uitgebreide vorm raadpleegbaar op parlement.com.

Voor de overige ruim 5000 biografieën geldt het volgende:

In het digitale biografisch archief van de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut, is een uitgebreide versie aanwezig met bijvoorbeeld partijpolitieke functies, maatschappelijke nevenfuncties, parlementaire activiteiten, opleiding en wetenswaardigheden. Voorlopig is het beschikbaar stellen van uitgebreide biografieën, en/of daarop gebaseerde statistische gegevens, opgeschort. Wilt u een uitgebreide biografie inzien? Laat het ons weten als u daar belangstelling voor heeft.