Demografisch tekort: is Europa aan het uitsterven?
Europa heeft een sterke positie in de wereld. Het continent staat bekend om de economische groei en de vrede en de welvaart die er heersen. In de EU stellen bovendien weinigen nog het 'democratisch tekort' aan de orde, dat wordt gebruikt om aan te geven dat de EU aan een gebrek aan democratische legitimiteit zou lijden en voor de burger ontoegankelijk is. Maar een ander tekort lijkt de kop op te steken, dat van een 'demografisch tekort' door de toenemende vergrijzing. Zijn we aan het uitsterven?
De Britse historicus Arnold J. Toynbee geloofde al dat "beschavingen aan zelfmoord ten onder gaan, niet aan moord." De bevolking van de EU is aan het dalen; honderd jaar geleden vormde de bevolking van Europa 15% van de wereldbevolking. Dit aandeel zal naar verwachting in drievoud afnemen tegen 2050, het jaar waarin de wereldbevolking zal bestaan uit zo'n 9,1 miljard mensen. De ontwikkelingslanden zorgen daarbij voor 95% van de globale bevolkingstoename.
Afscheid van de babyboomers
Een vrouw in de EU heeft gemiddeld 1,52 kinderen. Dit is beduidend minder dan de drempel die nodig is om de bestaande bevolking te vervangen (2,1 kinderen per vrouw). Welke gevolgen heeft dit allemaal voor ons?
De daling in vruchtbaarheid in de recente decennia werd voorafgegaan door de naoorlogse geboortegolf. De personen die toen ter wereld kwamen werden ook wel babyboomers genoemd. Deze personen stevenen echter af op hun pensionering en zullen financieel moeten worden ondersteund door de werkende bevolking, die dus echter in aantal afneemt.
Eurocommissaris Vladimir Spidla i voor werkgelegenheid, sociale zaken en gelijke kansen liet na de publicatie van de Europese Commissie van de mededeling De demografische toekomst van Europa: probleem of uitdaging? van oktober 2006 weten dat "vandaag de dag er nog vier mensen aan het werk zijn voor het levensonderhoud van elke persoon over de 65, terwijl tegen 2050 deze verhouding zal zijn gedaald tot twee arbeiders voor één gepensioneerde."
Europa in 2050...de gevolgen van een vergrijzende bevolking
Op dit moment is de gemiddelde leeftijd van personen in Europa 39 jaar. Dit kan oplopen tot een gemiddelde van maar liefst 49 in 2050, wanneer meer dan één op de tien Europeanen over de 80 zullen zijn (11,4%). De levensverwachting voor mannen zou daarbij met zes en die van vrouwen met vijf jaar toenemen tussen 2004 en 2050. Het is het resultaat van significante economische, sociale en medische vooruitgang die Europeanen de kans biedt langer, comfortabeler en veiliger te leven.
De vergrijzende bevolking eist echter hogere kosten voor de gezondheidszorg, meer druk op de sociale voorzieningen en het brengt de balans van de pensioenregelingen in gevaar. De veranderingen in de demografische structuur bedreigen bovendien het economisch dynamisme, de creativiteit en de innovatie hiervan. Ze zouden daarmee kunnen leiden tot een daling in de potentiële groei van het Europese bruto binnenlands product (BBP) van zelfs 1,2% tussen 2031 en 2050.
Het verlies aan concurrentievermogen en een daling in de groei zijn zelfs significanter wanneer we ze vergelijken met gebieden elders in de wereld, die juist een bevolkingstoename ervaren.
Mogelijke oplossingen: immigratie, hogere productiviteit, meer geboortes
Wat zijn eigenlijk de oplossingen voor de toenemende vergrijzing? Eurocommissaris Franco Frattini i (Justitie) pleit al voor de invoering van een Europese 'blue card' voor de (tijdelijke) toelating van hoogopgeleide immigranten als oplossing voor een vergrijzend Europa en de illegale immigratie naar de EU. Maar migranten zullen natuurlijk ook ouder worden en vervolgens aanspraak willen maken op de sociale zekerheid.
Een andere oplossing zou daarom een hogere productiviteit van het arbeidsproces zijn. Mensen zouden hiervoor echter langer moeten werken en zullen pas later recht krijgen op pensioenen. De vraag is echter of dit aanvaardbaar is voor Europeanen die juist meer vrije tijd wensen.
Een laatste oplossing zou een nieuw geboortebeleid kunnen zijn. Wanneer vrouwen bijvoorbeeld meer mogelijkheden zouden hebben om zorg en werk te combineren zou dit kunnen leiden tot meer geboortes. Dit is echter in de meeste Europese landen nog niet zo vanzelfsprekend.
Wat doet de EP eraan?
Het Europees Parlement i keurde reeds verscheidene rapporten goed die het onderwerp van een vergrijzende maatschappij en de noodzakelijke aanpassingen hierop behandelen. Ze kunnen worden samengevat rond thema's als een leven lang leren, migratie en arbeidsrecht.
Gisteren werd in de Industriecommissie van het Parlement het ontwerpverslag over het verbeteren van de levenskwaliteit van oudere mensen door het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologie voorgelegd door de Britse rapporteur Neena Gill (sociaaldemocratische fractie). Er zal hier op 19 december over worden gestemd. De mogelijke invoering van een Europese blue card werd in september reeds behandeld door de commissie Burgerlijke vrijheden.
In de loop van de volgende weken zijn wij van plan meer te berichten over de manieren waarop het Europees Parlement probeert initiatieven om de demografische veranderingen het hoofd te bieden te stimuleren.