Een paradijs temidden van ellende

Kinderen die illegaal worden geboren op het Franse eiland Mayotte kunnen binnenkort geen Frans paspoort meer krijgen. Frankrijk wil zo de problemen rond illegale immigratie op het eiland voor de kust van Madagascar indammen. De bewoners kozen er begin jaren zeventig voor Frans te blijven, een beslissing die heeft geleid tot een vluchtelingenprobleem van ongekende omvang.

De grenzen van de Europese Unie i liggen zuidelijker dan je denkt. Fort Europa begint al voor de kust van Madagascar, in de straat van Mozambique. Daar ligt het kleine eiland Mayotte, 200.000 inwoners groot, een Frans overzees gebiedsdeel dat wordt overspoeld door illegale immigranten. Meer dan een derde van de inwoners op het eiland is illegaal. Het afgelopen jaar deporteerde de Franse politie 16.000 illegalen, ruim drie maal zoveel als de Spaanse politie in hetzelfde jaar op de Canarische eilanden uitzette.

De meeste illegalen komen van de Comoren. Mayotte was tot 1974 onderdeel van de eilandengroep, die in midden jaren zeventig onafhankelijk werd van oud-kolonisator Frankrijk. De inwoners van Mayotte stemde er per referendum voor onderdeel van Frankrijk te blijven. Die beslissing werd meer uit nijd tegen de generaals op de andere eilanden van de Comoren genomen, dan uit liefde voor Frankrijk. Maar de bewoners van Mayotte, de Mahori, zwommen tegen de stroom van de Afrikaanse geschiedenis in.

Armoe

Nu, ruim dertig jaar later drijft de beslissing van toen iedereen tot wanhoop. De Comoren zonken na onafhankelijkheid dieper weg in armoe. Ruim twintig staatsgrepen werden er gepleegd, vaak door de vorig jaar overleden Bob Denard, Frankrijks bekendste huursoldaat. Elke staatsgreep dreef meer Comorezen de zee op.

"Dit is een gevecht zonder einde'', zegt het hoofd van de kustwacht, Jérôme Marillault. "De mensen blijven zoeken naar het Eldorado. En zolang het op de Comoren slecht blijft gaan, blijven ze komen. Het komt voor dat ik iemand die ik de vorige dag nog heb uitgezet twee dagen later alweer op zee tegenkom.''

Ruim zestig procent van de bewoners van Mayotte heeft familie op de Comoren. Die banden hebben niet geleden onder de beslissing van de toenmalige regering Balladur om in 1995 te stoppen met het uitdelen van visa aan Comorezen die hun familie willen bezoeken. "Natuurlijk help ik mensen van de Comoren naar hier te komen'', zegt Abdallah Tuf, gezeten op precies zo'n vissersbootje, een kwassa-kwassa, waarmee de illegalen aan land worden gebracht. "Het is familie. Wat denkt u nou?'' De Franse kustwacht schat nog geen kwart van de illegalen te vangen die de oversteek wagen. Afgelopen december kwamen er nog vijftien om het leven toen de kwassa-kwassa in botsing kwam met de Franse kustwacht. Een Franse parlementaire commissie heeft een onderzoek ingesteld naar de toedracht van het ongeluk.

Poort naar Europa

Mayotte is niet alleen heimwee voor de Comorezen, maar ook een poort naar Europa. "Ik zou graag naar Europa gaan'', zegt een illegaal die we vinden in het oerwoud. Hij vergaart bananenbomen voor de koeien van de Mahori, die zichzelf te goed voelen voor het werk. "Ik heb gehoord dat het in Europa nog beter is dan op Mayotte, en veel beter dan op de Comoren.''

Ook deze illegale immigrant kwam in eerste instantie naar Mayotte voor medische behandeling. Het ziekenhuis in de hoofdstad Mamoudzou is vooral trekpleister voor zwangere vrouwen, die vlak voor de bevalling de 70 km lange overtocht wagen. Niet alleen is bevallen in dit ziekenhuis aanzienlijk veiliger dan op de Comoren. Een geboortebewijs waar Mayotte op staat helpt ook bij de aanvraag van het Franse burgerschap, als de baby eenmaal achttien is. "Zestig procent van onze klanten komt niet van hier'', zegt de norse ziekenhuisdirecteur Alain Daniel. "Ze kunnen ook de rekening meestal niet betalen.''

In zijn kantoor vertelt hij hoe hij van alle patiënten eist dat ze tenminste tien euro betalen. "Ze moeten leren dat gezondheidszorg niet gratis is.'' Maar de praktijk is weerbarstiger. In de lange rij voor de balie kan bijna niemand betalen. De baliemedewerker laat de patiënten niettemin toe tot het ziekenhuis. Hij heeft zelf ook familie op de Comoren. De ziekenhuisdirecteur spreekt hem bestraffend toe en draait zich dan naar het bezoek uit Europa. "Je moet ze ook alles leren.'' Mayotte is Europa in het klein. Een eiland van welvaart, in een zee van armoe.