EU-buren voelen zich buitengesloten

Luister naar Station Europa over de EU en haar buren. Met reportages van Thijs Papôt. Gast: Han ten Broeke. Presentatie: Perro de Jong

Hoe houd je je buren te vriend zonder dat ze meteen bij je intrekken? Met die vraag worstelt de Europese Unie i al een tijdje, zeker als het gaat om landen als Oekraïne en Georgië. Hun vreedzame revoluties werden in het Westen van harte gesteund. Maar een toekomstig EU-lidmaatschap zit er voor deze buren niet in. Afgelopen week kondigde Brussel zelfs nieuwe stappen aan om de gaten in zijn buitengrens te dichten. Fort Europa gaat op slot, jammer voor de buren.

De rek is eruit, zo bleek al bij het Franse en Nederlandse 'nee' tegen de Europese grondwet. Als over een aantal jaren ook de resterende Balkanlanden en Turkije tot de Unie zijn toegetreden, is het hoog tijd voor een adempauze. Dat vinden veel burgers en inmiddels dus ook veel politici. Om die reden lanceerde de EU in 2004 een nieuw beleid om haar nieuwe buren toch zoveel mogelijk aan zich te binden. Dit zogeheten Europese nabuurschapsbeleid ENP is erop gericht vrede, stabiliteit en democratie te bevorderen bij buren.

Georgië en Oekraïne

De Rozenrevolutie in Georgië in 2003 en de Oranje Revolutie in Oekraïne in 2004 zijn een beetje doodgebloed. De bevolking wees de Russen en hun lokale vrienden de deur en keerde zich hoopvol tot het Westen, tot de Europese Unie. Maar de fel gekoesterde wens om ook lid te mogen worden van de Europese club die zeker in buurmans ogen garant staat voor welvaart en democratie, werd al snel de grond ingeboord. Toch vindt VVD-kamerlid Han ten Broeke i, woordvoerder over de uitbreiding van de Europese Unie, het in veel gevallen nog niet duidelijk genoeg. "Valse hoop aan landen als Georgië en Oekraïne moet niet worden gegeven. Goed nabuurschap is te verkiezen boven verre vriendschap of een slecht lidmaatschap", zei hij in zijn maidenspeech in de Kamer in 2006.

Ten Broeke typeert de betrekkingen met Oekraïne als een voorbeeld van verre vriendschap. Maar in de ogen van sommige Oekraïners is ver inmiddels te ver geworden. Ze staan tegenwoordig soms dagen te wachten om de Poolse grens, de nieuwe EU-buitengrens, te kunnen oversteken. De grenscontroles en de visumprocedures zijn aanzienlijk verscherpt, nu Polen ook behoort tot de Schengengroep i, de club van EU-landen die hun onderlinge grenscontroles hebben afgeschaft.

Schutting

De Oekraïners voelen zich nu als tweederangs Europeanen buitengesloten. Maar Han ten Broeke heeft er geen moeite mee dat de schutting rond Fort Europa verder is opgetrokken. "We kunnen de Oekraïners toch geen soepeler visumbeleid gunnen, zolang we dat onthouden aan de Macedoniërs die wel officieel kandidaat EU-lid zijn". Ook de Poolse consul-generaal benadrukt dat er in Oekraïne op grote schaal visa worden vervalst en dat strenge procedures dus onvermijdelijk zijn.

Toch leeft bij veel Oekraïners de indruk dat Europa de boot afhoudt. Dat het Rusland met zijn gasvoorraden te vriend wil houden en daarom landen als Oekraïne en Georgië laat bungelen in een soort grijze zone tussen de Europese Unie en Rusland.

Twaalf miljard euro

Ten Broeke bestrijdt dit beeld van verraad van verre vrienden. Er is na de revoluties in Georgië en Oekraïne volgens hem wel degelijk veel gedaan om de landen te helpen. Hij wijst op managers en rechters uit West-Europa die hun collega's in het Oosten bijstaan met adviezen en trainingen. Ook noemt hij de politieke partijen die hun zusterpartijen in het oosten helpen met de omschakeling naar een democratische rechtsstaat.

Voor het nabuurschapsbeleid is in de periode 2007-2013 zo'n 12 miljard euro uitgetrokken voor ongeveer alle buren van de landen langs de Middellandse Zee tot aan Wit-Rusland. Het beleid richt zich globaal op zo veel mogelijk vrijhandel met de EU, politieke dialoog en samenwerking op vele terreinen variërend van energie en milieu tot transport en visa.

NAVO

De vraag blijft of dit genoeg is om de landen te stimuleren in hun hervormingsproces, om ze bij de les te houden. De praktijk heeft geleerd dat het beleid te vrijblijvend is. Democratische hervormingen worden niet afgedwongen als er geen toekomstig EU-lidmaatschap tegenover staat. In Oekraïne overwegen de president en premier op dit moment zelfs toetreding tot de NAVO, omdat dit het lidmaatschap van de EU dichterbij zou brengen. Aangezien een meerderheid van de Oekraïense bevolking tegen NAVO-lidmaatschap is, brengen Joesjenko en Timosjenko hiermee de resultaten van hun eigen Oranje Revolutie in gevaar. 

Samenwerkingsvormen

In Brussel wordt ondertussen hard gesleuteld aan een beter zichtbaar nabuurschapsbeleid. Het Europees Parlement i gaat daarbij vrij ver en wil deze buren uiteindelijk volledig laten deelnemen aan de vrije interne markt van de EU. Bovendien wil het parlement de buurlanden betrekken bij het buitenlands beleid van de EU en de samenwerking op het terrein van justitie en politie. De Europese Commissie i blijft intussen worstelen met de vraag hoe ver dergelijke samenwerkingsvormen moet gaan.

Ook de Franse president Nicolas Sarkozy liet deze week een proefballonnetje op. Hij repte van een "associatie-akkoord" met Oekraïne en wil het land in een vroeg stadium consulteren bij vraagstukken over nieuw EU-beleid. "Onzin", schampert Han ten Broeke, die verwijst naar eerdere proefbalonnetjes die de Franse president opliet en net zo makkelijk ook weer inslikte.

Dat er iets moet veranderen is amper een punt van discussie. Het huidige beleid heeft bij buren als Oekraïne en Georgië in elk geval nog niet de vrede, stabiliteit, democratie en welvaart gebracht, die het beoogt.