Het democratisch tekort in Europa groeit in 2010

De wereld is dit jaar minder vrij geworden. Niet een conclusie die je graag wilt horen op de wereldwijde Dag van de Democratie. Maar nadat het jarenlang de goede kant opging, is er inmiddels sprake van een terugval. Ook in Nederland groeit het 'democratisch tekort'.

De negatieve trend is het duidelijkst merkbaar in een aantal landen in Centraal-Azië, Latijns-Amerika en het Midden-Oosten. De persvrijheid en de deelname van burgers aan het politieke proces liggen daar onder vuur, en het is er moeilijker geworden om vrije en democratische verkiezingen te houden.

Freedom House

Freedom House is een vanuit de VS opererende organisatie die in een jaarlijks rapport bijhoudt hoe het gesteld is met de democratie in de wereld. Voor het vierde jaar op rij is het aantal landen dat het predicaat 'democratisch' verdient afgenomen, zegt rapporteur Christopher Walker: van 119 naar 116.

'De terugval houdt aan op een aantal belangrijke punten. Eén daarvan is de vrijheid van meningsuiting. Die wordt steeds verder uitgehold.' In Iran, Pakistan, Mexico, en de Filippijnen wordt volgens Freedom House hard opgetreden tegen dissidenten. 'Maar ook in landen op de drempel van de Europese Unie i.'

Democratisch tekort

Daarnaast zijn er gebieden waar de belofte van hervormingen niet is waargemaakt. En ook 'volwassen' democratieën zijn volgens het rapport niet boven kritiek verheven. Vooral de deelname van burgers aan het politieke proces neemt in veel westerse landen af. Een criterium is de lage opkomst bij verkiezingen.

Ook in Nederland is er een steeds groter 'democratisch tekort', zoals het verschijnsel wel wordt genoemd. Het gaat dan niet zozeer om de opkomst bij verkiezingen, maar om het lidmaatschap van politieke partijen. Volgens onderzoek van de Universiteit Leiden is Nederland daarbij nu de hekkensluiter binnen de EU.

Eigen boezem

Het feit dat Nederland meer dan drie maanden na de laatste verkiezingen nog altijd zonder regering zit, is eveneens een reden tot zorg over de stabiliteit van het politieke systeem. Dat beaamt ook Maarten van den Berg, woordvoerder van het Nederlandse Instituut voor Meerpartijendemocratie.

Meestal kijkt het instituut naar de situatie in ontwikkelingslanden. Maar Van den Berg is niet bang om de hand in eigen boezem te steken: Nederlandse politieke partijen moeten méér doen om mensen bij het politieke proces te betrekken, zegt hij. Daarvoor moeten ze opener worden, ook in hun besluitvorming.

Positieve kanten

Toch ziet Van den Berg wereldwijd niet alleen negatieve trends. 'Kijk maar naar een aantal landen in Afrika waarvan niemand dacht dat het er ooit goed zou komen. Ghana bijvoorbeeld, of Kenia waar het er zelfs recent nog somber uitzag.'

Twee jaar nadat er in Kenia een uitbarsting van geweld was, verliep een referendum eerder dit jaar zonder noemenswaardige problemen. Er is dus nog hoop, vindt Van den Berg. In Kenia, en ook in Nederland.