De verzorgingsstaat als ideologisch strijdtoneel
De verzorgingsstaat is een historisch compromis, de uitkomst van een strijd tussen de politieke hoofdstromen in ons land. Die ideologische strijd duurt nog altijd voort, zo blijkt uit het recent verschenen ‘Mij een zorg! De toekomst van de sociale zekerheid’, waarin de wetenschappelijke bureaus van de politieke partijen hun visie geven op de toekomst van de sociale zekerheid. Initiatiefnemer is het Instituut GAK, dat onderzoek financiert op het gebied van sociale zekerheid. Deze bundel wil ook voorzien in een behoefte aan zekerheid, over de politieke koers van de politieke partijen.
Voor liberalen zijn inkomen, zorg en welzijn in de eerste plaats een eigen verantwoordelijkheid. De overheid moet iets doen voor hen die buiten de boot vallen, maar mag de eigen verantwoordelijkheid niet wegnemen. Socialisten zien een gedeelde verantwoordelijkheid: sociale voorzieningen bieden mensen de mogelijkheid om hun leven in eigen hand te houden. Confessionelen zien naast de overheid een rol weggelegd voor maatschappelijke verbanden, zoals gezin, vereniging en kerk.
Dit heldere overzicht lijkt in de war geschopt, nu de regering Rutte het begrip ‘participatiemaatschappij’ heeft omarmd. Ideologisch uiteenlopende partijen als VVD en PvdA nemen allebei afstand van de ‘verzorgingsstaat’ en gebruiken hetzelfde begrip als aanduiding voor een nieuwe toekomst. Dit kan betekenen dat deze regering een einde heeft gemaakt aan een historische strijd. ‘Mij een zorg’ laat echter zien dat dit niet het geval is. De strijd over de sociale zekerheid lijkt zich in een aantal gevallen te hebben verplaatst naar de politiek partijen zelf.
In deze bundel, waarin de stem van de wetenschappelijke bureaus klinkt, zijn de hoofdstromen nog duidelijk te herkennen. SP en Partij voor de Dieren verdedigen de verzorgingsstaat. Bijstand, WW, Wajong, AWBZ of AOW zijn voor deze partijen geen probleem, maar een oplossing voor een probleem, als mensen werkloos, ziek of ouder worden. Juist in deze tijd van economische crisis doet de verzorgingsstaat volgens deze partijen precies waarvoor zij is bedoeld.
Dezelfde economische crisis is voor CDA, ChristenUnie en SGP aanleiding voor een herbezinning op de verzorgingsstaat. Daarbij zoeken de confessionelen naar nieuwe begrippen: ‘verzorgingsmaatschappij’ (CDA), of ‘levenskringen’ (SGP). Het mooiste is ‘noaberschap’ (ChristenUnie). Vooral uit dat laatste begrip, een verwijzing naar een traditionele vorm van gemeenschapsdenken, spreekt de behoefte aan meer onderlinge betrokkenheid en minder abstracte vormen van solidariteit.
Ook de liberale hoofdstroom staat nog fier overeind. VVD en D66 pleiten als vanouds voor minder overheidsbemoeienis en meer eigen participatie (VVD), soms in iets andere woorden (‘ontplooiingsmaatschappij’, D66). Nieuwkomer 50Plus zoekt binnen dit ideologische geweld een eigen plekje, maar past het beste in de liberale stroom, met haar pleidooi voor arrangementen die inspelen op specifieke behoeften van individuen. De PVV heeft geen bijdrage geleverd.
Problematischer blijkt de positie van PvdA en GroenLinks. De laatste partij lijkt in de Tweede Kamer de liberale koers van Halsema voort te zetten, maar in deze bundel neemt het wetenschappelijk bureau daar afstand van en klinkt het oude pleidooi voor een basisinkomen. De Wiardi Beckman Stichting van de PvdA laat eveneens een afwijkend geluid horen. Dit wetenschappelijk bureau is voor behoud van de verzorgingsstaat, juist ook ten behoeve van de economie, en neemt daarmee afstand van de participatiemaatschappij.
Moet de sociale zekerheid worden afgebouwd, om mensen flexibeler te maken in een snel veranderende wereld? Of laat de crisis juist zien dat meer sociale regelingen nodig zijn, omdat mensen meer zekerheid nodig hebben? De discussie over de toekomst van de sociale zekerheid moet telkens opnieuw worden gevoerd. Burgers mogen verwachten dat politieke partijen daarbij heldere keuzes maken. Deze bundel laat zien dat nog niet alle partijen zo ver zijn.
Dit stuk verscheen in Nieuwe Liefde (winter 2013).