Komt er na een Brexit een Hongaarse Hexit?

László Marácz, is verbonden aan de opleiding Europese Studies van de Universiteit van Amsterdam

De Hongaren gaan op zondag 2 oktober naar de stembus om hun mening te geven over de liberale migratiepolitiek van Brussel. Alle voortekenen wijzen erop dat de Hongaarse regering onder leiding van de centrumrechtse premier Viktor Orbán een grote overwinning zal boeken en dat Brussel na het Oekraïne-referendum, en Brexit een derde nederlaag op rij voor de kiezen krijgt.

Visegrád

Het beleid van de Europese migratiecrisis waaraan de Duitse bondskanselier Angela Merkel leiding gegeven heeft, heeft geleid tot een serie negatieve gevolgen voor de Europese politieke verhoudingen. Merkel’s open-deuren-beleid heeft de Britse uittredingscampagne doen laten kantelen in het voordeel van het Brexit-kamp en als reactie op de Duitse en Brusselse politiek is er in Midden-Europa een hechte samenwerking ontstaan tussen vier lidstaten van de Europese Unie, namelijk Polen, Tsjechië, Slowakije en Hongarije. Deze staten stemden sinds 1991 de agenda’s op elkaar af ter voorbereiding van een toetreding tot de EU in een los verband, de zogeheten Visegrád-samenwerking.

Migratie

De Visegrád-landen hebben op meerdere fronten de strijd geopend tegen het beleid van de Europese Commissie om asielzoekers gedwongen te herplaatsen in de lidstaten van de Unie. Hongarije en Slowakije zijn bij het Hof van Luxemburg een procedure gestart tegen de Europese Commissie over de gedwongen herverdeling van migranten – het gaat allang niet meer alleen om Syriërs die voor oorlogsgeweld vluchten – en tot ergernis van Visegrád in Brussels en Duits jargon steevast ‘asielzoekers’ worden genoemd. De Hongaarse regering heeft een hek laten plaatsen aan de zuidgrens, die tevens geldt als Europese Schengen-grens om de migratiedruk op het land zijn zuidflanken te kunnen opvangen.

Deze druk is vooral veroorzaakt door de aanzuigende werking van Merkels beleid en het Italiaanse en Griekse onvermogen om de eigen buitengrenzen (ook Schengen-grenzen) afdoende te bewaken. Hongarije wil daarentegen het Schengen-regime overeind houden en tevens controle houden over wie Hongarije en dus Europa binnentreedt. Vanuit veiligheidsoverwegingen wordt dit door Orbán c.s. als cruciaal beoordeeld. De West-Europese kritiek die het Hongaarse hek heeft uitgelokt, wordt in Hongarije derhalve niet begrepen.

Orbán

De waarschuwingen van Orbán en de Visegrád-landen over een roekeloos migratiebeleid zijn lang genegeerd door de Europese Commissie en de Duitse bondskanselier. Maar na de Brexit zijn de machtsverhoudingen in Europa aan het kantelen en dreigt er gevaar van een uittredingsdomino. Orbán heeft in eigen huis zes verkiezingen op rij gewonnen; zijn financieel-economisch herstelbeleid is succesvol, gezien ook de recente opwaardering van Hongarije door de Amerikaanse kredietbeoordelaars Stanley & Poor en Moody’s; en de links oppositie van socialisten en links-liberalen in Hongarije is versplinterd en durft in de migratiecrisis geen stelling te nemen.

Het was te verwachten dat Viktor Orbán, die fel campagne heeft gevoerd en dat als geen ander kan, er de man niet naar is om het er bij te laten zitten. Het referendum biedt de Hongaarse bevolking de mogelijkheid zich te kunnen uitspreken over de vraag of ‘de Europese Unie het recht heeft zonder raadpleging van het Hongaars parlement niet-Hongaarse staatsburgers in Hongarije onder te brengen?’ De verwachting is dat het electoraat massaal “nee” zal stemmen en dat Brussel wederom op een belangrijk dossier een gevoelige nederlaag zal leiden. De enige vraag is nog hoe hoog de opkomst zal zijn gezien het feit dat veel nee-stemmers al denken dat de uitslag van het referendum - en dat is ook zo - een gelopen koers is.

Hexit?

In principe zal Orbán de uitslag van het referendum gebruiken om de bakens binnen Europa te verzetten en om zoals hijzelf zegt ‘Europa sterker te maken’. Als overtuigd intergouvernamentalist betekent dat wat hem betreft het einde van het federale experiment in Europa en een versterking van de Europese Raad ten koste van de bevoegdheden van de Europese Commissie. Orbán geniet hier overigens de volle steun van de andere Visegrád-landen. In eerste instantie denkt Orbán niet aan uitreding uit de EU maar wil hij het referendum gebruiken om illegale migratie naar Europa buiten de deur te houden en om de invloed van de Europese Commissie terug te dringen.

Een Hexit ligt op korte termijn derhalve niet voor de hand maar politiek kent nu eenmaal zijn eigen dynamiek zoals de Brexit heeft laten zien. Het is inmiddels duidelijk dat er haast onoverbrugbare breuklijnen zijn ontstaan als het gaat om het migratiebeleid tussen de Midden- en Oost-Europese staten aan de ene kant en de West-Europese elite aan de andere kant. Visegrád denkt in intergouvernementele structuren over de Unie en wijst parallelle samenlevingen met een eigen positie voor de islam af, terwijl een belangrijk deel van de West-Europese elite de nationale staten wil afschaffen en de multiculturele samenleving ten volle wil omarmen.