Onschuldig planbureau treft toch blaam

Ik kan het slecht hebben, dat gezeur op een planbureau. En zeker op het Planbureau voor de Leefomgeving, waar ik zoveel goede en integere onderzoekers ken. Maar als je de media op dit moment volgt, ontkom je er niet aan. Onze energierekening blijkt veel hoger uit te komen dan het kabinet ons had beloofd en Wiebes was zo slim om niet alleen spijt te betuigen maar ook om meteen de schuld door te schuiven naar dat planbureau. Vervolgens wist een kiene journalist zich te herinneren dat die prognoses over elektrische auto’s van het PBL ook al niet bleken te kloppen en het beeld was duidelijk. “Die modellen deugen ook nooit”. “How to lie with statistics”. Etcetera.

Is het PBL hier iets te verwijten? Laten we eerst vaststellen dat het kabinet zich welbewust op verouderde cijfers heeft gebaseerd, omdat die nog enigszins te verkopen waren. Laten we ook nogmaals vaststellen dat het kabinet met graagte de schuld heeft doorgeschoven naar het PBL. Twee goede redenen om het kabinet een verwijt te maken.

Maar er is ook een andere kant. Wie iets van politiek begrijpt, weet dat politici zo handelen. Politiek gezien was het handelen van het kabinet heel rationeel. Je gebruikt de cijfers die jou het beste uitkomen en je legt zo snel mogelijk de schuld bij een ander, als blijkt dat je de verkeerde cijfers hebt gebruikt. Zo werkt dat in Den Haag.

In dat opzicht mogen er wel vragen worden gesteld bij het handelen van het PBL. Geen vragen over modellen, dat is veel te goedkoop. Ook geen vragen over verouderde cijfers. Wel vragen bij de politieke alertheid van het PBL. Wel vragen bij de politieke inschattingen die het PBL maakt. Ik trek geen conclusies, omdat ik niet weet wat achter de schermen is gebeurd. Maar ik heb wel vragen.

Op een bepaald moment is besloten om in 2018 geen nieuwe prognoses te maken van de energielasten. Op dat moment had het PBL kunnen weten dat het kabinet zich in 2019 op verouderde cijfers zou gaan baseren. Is het PBL zich daarvan daadwerkelijk bewust geweest? Heeft het PBL het kabinet vervolgens daarvoor gewaarschuwd? En waarom heeft het PBL niet meteen toen het kabinet uitspraken deed over de verwachte stijging van de energieprijzen in 2019, publiek gemaakt dat die prognoses op verouderde cijfers waren gebaseerd? Ik weet dat je met die laatste actie geen vrienden maakt in de politiek. Maar binnenskamers kan je er in ieder geval mee dreigen.

Politici zijn briljant in schaken. Ze weten vaak precies wie er na vier zetten de schuld krijgt. Wetenschappers zijn goed in rekenen en zeggen hoogstens dat ze te weinig tijd hebben om hun sommen af te maken. Maar ik vrees dat het PBL niet in problemen was gekomen, als het iets beter had voorzien in welke situatie het in de toekomst ten onrechte in het verdomhoekje zou terechtkomen. Eigenlijk zit je in Den Haag altijd verkeerd als je de schuld krijgt, hoe onterecht die schuld ook is.

Dit artikel verscheen eerder op het weblog van Wim Derksen op www.wimderksen.com. Wim Derksen was tot 2015 hoogleraar bestuurskunde.