Zweden......inside out!
Fotograaf en journalist Bruno van den Elshout reisde voor zijn project Us Europeans een jaar lang door de EU en stelde aan de hand van deze reis het boek 'Crossroad Europe' samen. In de serie 'Europe inside out' vertelt hij hoe het dagelijks leven in elk van de EU-landen er uit ziet.
Inhoudsopgave van deze pagina:
Ten opzichte van het vorige land in deze serie, Finland, is Zweden al heel wat dichter bij huis. Dat geldt niet alleen voor de afstand. Ook in cultureel opzicht lijken Nederlanders en Zweden veel meer op elkaar. Toch blijven er gelukkig nog genoeg verschillen over om een apart artikel aan Zweden te wijden.
Met een oppervlakte van 450. 000 vierkante kilometer is Zweden meer dan tien keer zo groot als Nederland. Het strekt zich uit vanaf vlakbij de Deense hoofdstad Kopenhagen tot ver boven de poolcirkel. In het zuiden lijkt de Zweedse cultuur op die van Nederland en Duitsland. Hoe verder je naar het noorden gaat, hoe meer de plaatselijke manier van doen op de Finse begint te lijken. Datzelfde geldt voor de taal, het klimaat en het landschap.
Het beeld dat de meeste Nederlanders van Zweden hebben wordt vooral bepaald door Zweedse films en Zweedse boeken. De meeste daarvan schetsen een beeld van Zuid Zweden, maar daar komen dan ook de meeste bekende Zweedse bedrijven vandaan.. Ikea, Husqvarna, Volvo, Ericsson, Saab: stuk voor stuk grote namen die in veel Nederlandse huishoudens even bekend zijn als in Zweden zelf.
Binnen Scandinavië zijn de Zweden niet overal geliefd. Eeuwenlang hebben ze geheerst over hun huidige buurlanden Noorwegen, Finland en Denemarken. Ze hebben daaraan niet de naam van bloedige overheersers overgehouden, maar worden wel alom als arrogant gezien. Vooral bij internationale ijshockeytoernooien is de rivaliteit groot. Finnen vinden de Zweedse mannen maar mietjes die snel opgeven en zich bovendien veel te vrouwelijk gedragen om echte mannen te kunnen zijn. Ook op het Zweedse voedsel hebben de Finnen bezwaar: het is namelijk allemaal veel te zoet, en dan vooral het brood. De Noren en de Denen zijn minder specifiek in hun verwijten. Zij vinden het vooral vervelend dat iedereen in de regio Zweeds moet kunnen verstaan, terwijl de Zweden zelf amper de moeite nemen om de andere talen te leren.
Omgekeerd lachen de Zweden graag over het melodie-loze taaltje dat de Finnen produceren. Over de Denen vinden ze dat die eigenlijk Zweeds praten maar dan met hun keel vol met pap. Noors vinden ze wel amusant, vooral om de vrolijke melodie waarin ze praten.
Uitzonderingen daargelaten weten jonge Zweden goed wat er in de wereld gebeurd en wat er te koop is. Goed op de hoogte zijn van het nieuws getuigt van goede smaak. Zweedse kranten berichten uitvoerig over internationale aangelegenheden. Zo weinig fanatiek als ze zijn om Fins, Noors of Deens te leren, zo graag storten ze zich op Engels en waar mogelijk ook nog op een tweede vreemde taal als Frans, Spaans of Italiaans. Terwijl de Spanjaarden met de beste wil van de wereld vaak minder over hun lippen krijgen dan ‘un poco’ (een beetje – als antwoord op de vraag of ze Engels spreken) maken Zweden zich druk over of ze accentloos Engels kunnen spreken. Of, desgewenst, het specifieke accent van een bepaalde Engelssprekende regio of Engelssprekend land.
Door zo graag en gemakkelijk Engels te spreken, maken Zweden het soms moeilijk voor buitenlanders om Zweeds te leren. Toch verwachten ze van nieuwkomers dat ze de taal op korte termijn machtig worden. Maar daarmee is de integratie nog niet voltooid. Zweden hebben de eigenaardige eigenschap dat iedereen altijd en eeuwig gelijk aan elkaar moet zijn. Beter of slechter zijn dan de rest is geen optie. Anders zijn dan de rest dus ook niet. Dat mag pas als je een groep hebt samengesteld van mensen die op dezelfde manier denken, zodat je vervolgens binnen die groep weer volkomen gelijkwaardig kan zijn. Alles om het evenwicht te behouden. Dit principe wordt mooi samengevat in het woord ‘lagom’ dat in andere talen slechts bij benadering te omschrijven valt. Het betekent zoiets als: precies goed, niet teveel, niet te weinig, adequaat en relevant. En zo moet eigenlijk alles in Zweden zijn: ‘lagom’.
Ruimdenkend als ze claimen te zijn, vellen Zweden geen uitgesproken oordeel over dingen die ze niet bevallen. Maar tegelijkertijd worden alle tekortkomingen en in-gebreke-blijvingen-ten-opzichte-van-heersende-normen nauwkeurig geregistreerd.
Wanneer je in Zweden bij iemand op bezoek gaat, wordt je geacht je schoenen uit te trekken. Zo houd je het huis van de gasten schoon. Verder wordt het op prijs gesteld als je zo ongeveer overal voor bedankt. Vergeet vooral niet te bedanken voor het eten. Een maaltijd is niet compleet voordat alle aanwezigen nadrukkelijk het ‘tack för maten’ hebben uitgesproken. Zelfs binnen gezinnen is dit gebruikelijk, hoe groot of klein de maaltijd ook geweest mag zijn.
Bij een eerste ontmoeting geven Zweden elkaar normaalgesproken een hand. Vrienden kunnen als begroeting een omhelzing verwachten. Zoenen zijn in Zweden zeldzaam. Tijdens gesprekken is het belangrijk om oogcontact met je gesprekspartner te houden. Kijk je vaak weg, dan komt dat al snel over als onzekerheid of zelfs onbetrouwbaarheid. Ook persoonlijke e-mails en brieven worden met knuffels (‘kramar’) in plaats van kussen beëindigd.
Vergeleken met de meeste andere Europese landen wordt in Zweden weinig onderscheid gemaakt tussen mannen en vrouwen. Rechten als ‘pappaledig’ (vaderschapsverlof) zijn ingeburgerd en over homoseksualiteit wordt niet moeilijk gedaan.Feminisme is al sinds de jaren ‘60 een gevestigde en alom geaccepteerde beweging. Veel feministische idealen worden al volop in de praktijk gebracht, al blijft er voor de fanatieke feministen nog genoeg te wensen over. Vrouwen doen hetzelfde werk als mannen, maar nog altijd verdienen ze daarmee gemiddeld 15% minder. Ook lopen er veel discussies die in Nederland als grappig gezien zouden worden, maar die in Zweden heel hoog worden opgenomen. In 2008 veroorzaakten twee Zweedse vrouwen ophef door topless naar een zwembad te gaan, omdat mannen ook geen bovenstukje hoeven te dragen. Ook zijn er discussies gevoerd over waarom voetgangerslichten altijd een mannetje tonen en nooit een vrouwtje.
Hoe het ook zij, het is niet aan te raden om kritiek te uiten op de Zweedse gelijkheidsmodel. Daarvoor is in het verleden hard gevochten, en de Zweden zijn er trots op.
Ook trots zijn de Zweden op hun zelfstandigheid. Ze zijn dan ook erg gevoelig voor situaties waarin hun onafhankelijkheid in het geding zou kunnen komen. Oppassen dus met complimentjes en cadeaus. Vrouwen betalen bij afspraakjes graag hun eigen rekening, zodat ze daarna geen enkele verplichting voelen ten opzichte van hun gezelschap. Maar ook als ze hun rekening wel door iemand anders laten betalen, dan houdt dat geen enkele toezegging in. Een Zweedse vrouw kan op elk gewenst moment ‘nee’ zeggen, en bedoelt daarmee ook ‘nee’.
Wat je in Zweden ook wilt bereiken, het is onverstandig om daarbij stampij te maken. Emotie wordt gewantrouwd, en mensen die te emotioneel zijn worden gezien als ongemanierd. Volgens de Zweedse mentaliteit kun je het meeste bereiken door goed na te denken, slim te zijn en hard te werken. Emotioneel gedrag zorgt voor kostbaar energieverlies van alle betrokkenen.
Zweden zijn erg gehecht aan hun systeem van drie maaltijden per dag. ’s Ochtends zorgt het ontbijt voor een voor een gezonde basis voor de dag. Deze maaltijd bestaat doorgaans uit brood of knäckebröd, veelal belegd met kaas, vleeswaren of zoetigheden. Vooral typisch Zweeds is de combinatie van hardgekookt ei met kaviaarpasta. Bij het ontbijt wordt doorgaans koffie of melk gedronken.
’s Middags worden op alle scholen warme maaltijden geserveerd. Bedrijven beschikken vaak over een kantine, waardoor ook werkende Zweden gemakkelijk toegang hebben tot een stevige middagmaaltijd. ’s Avonds eten de Zweden liefst thuis, net als in Nederland om een uur of zes.
De basis van de Zweedse keuken bestaat uit soortgelijke uit ouderwets degelijke maaltijden met vlees of vis, aardappelen met jus, en gekookte groenten. Daarnaast worden bij de vele feestdagen speciale gerechten klaargemaakt. Zweedse bakkerijen verkopen een keur aan koekjes en gebakjes. Wil je iets meer weten over het Zweedse eten? In Nederlandse IKEA-restaurants kun je alvast wat Zweedse producten zien en proeven.
Over alcoholische dranken zijn in Zweden heftige discussies gaande. Zweedse supermarkten mogen niets sterkers verkopen dan lättöl (light bier) met 2% alcohol. Alleen in de winkels van Systembolaget, eigendom van de Zweedse staat, staan sterkere alcoholica in de schappen. Bier, wijn en sterke drank zijn in Zweden kunstmatig duur, waardoor veel Zweden zich bezighouden met smokkel vanuit andere landen. Import voor eigen gebruik is namelijk wel toegestaan, maar hoe controleer je dat? In de tussentijd kent iedereen in Zweden wel iemand van wie ze goedkope, buitenlandse drank kunnen kopen. En bestrafte smokkelaars: die krijgen vaak gelijk als ze hun zaak voorleggen aan het Europese Hof van Justitie, dat de importbeperkingen in strijd acht met het vrij verkeer van goederen.
In Zweden hoor je de waarheid te spreken, je aan je woord te houden en niet op te scheppen. Doe je dat wel, dan word je na verloop van tijd gezien als leugenaar of fantast, wat niet bijdraagt aan goede relaties met je Zweedse medemens. Zweden wantrouwen de buitenwereld in het algemeen, maar geloven tegelijkertijd dat elk individu zijn burgerplichten naleeft en dus in geval van nood behulpzaam zal zijn.
Die behulpzaamheid wordt niet alleen verwacht van buren, vrienden en familie. Nog meer vertrouwen wordt gesteld in overheidsinstellingen, politieagenten en zelfs de belastingdienst. In hun goede vertrouwen zijn Zweden daardoor soms behoorlijk naïef ten opzichte van Europeanen uit andere landen. Met onrecht kunnen ze moeilijk omgaan, zeker ook omdat ze zichzelf niet toestaan om emoties te gebruiken om onderhandelingen te winnen.
Een taal leren is nooit makkelijk, maar de Zweedse grammatica is in veel opzichten eenvoudiger dan die van de meeste andere Europese talen. In het Zweeds gebruik je dezelfde vervoegingen voor alle persoonsvormen. Bijvoorbeeld ik woon en jij woon. Erg praktisch. Het betekent wel dat je altijd moet specificeren over wie het gaat. De U-vorm is in Zweden in de laatste jaren in onbruik geraakt. Je kunt iedereen, inclusief vreemdelingen, dus met ‘je’ (‘du’) aanspreken, ook al noem je ze bij de achternaam.
Wat ook handig is: Zweeds heeft veel samengestelde woorden. Vooral in familiebetrekkingen biedt dat voordelen. Je kunt gewoon familieleden aan elkaar plakken om de relatie duidelijk te maken. ‘Barn’ betekent kind: ‘barnbarn’ betekent kleinkind. ‘Far’ betekent vader, ‘farfar’ betekent grootvader-van-vaders-kant. ‘Morfar’ is grootvader-van-moederskant, en zo kun je naar eigen inzicht familieleden samenstellen.
Omdat Nederlands en Zweeds via hun Germaanse oorsprong aan elkaar verwant zijn, bestaan er heel wat Zweedse woorden die haast voor Nederlands zouden kunnen doorgaan. Zo betekent ‘hus’ - huis, ‘ja’ betekent ‘ja’ en ‘nej’ betekent ‘nee’. Maar sommige woorden betekenen onverwachts iets heel anders. ‘Snel’ in het Zweeds betekent ‘lief’ in het Nederlands. ‘Stor’ (spreek uit: stoer) betekent ‘groot’. ‘Gammel’ betekent wel oud, maar nog niet per definitie ‘gammel’. Het Zweedse woord ‘tröt’ (spreek uit: trut) betekent ‘moe’, ‘vrede’ betekent juist ‘woede’ en een Nederlandse ‘klant’ is in het Zweeds een ‘kluns’. Verder: in Zweden korten ze automobiel niet af tot ‘auto’ maar tot ‘bil’ (spreek uit: biel). Toch wel verwarrend allemaal.
Tot ver in de jaren ‘60 reden de Zweden aan de linkerkant van de weg, ook al waren de auto’s gemaakt om aan de rechterkant te rijden. Alle andere landen in de omgeving reden recht, wat door het toegenomen verkeer problemen begon op te leveren bij de grensovergangen. In 1963 besloot de Zweedse regering alsnog om de rijrichting aan te passen. De dag waarop dat gebeurde staat bekend als H-Day, waarin H staat voor ‘högertrafik’ (rechtsrijdend verkeer). H-Day vond plaats op zondagmorgen 3 september 1967 om 5 uur ’s ochtends.
Zweden
heeft in de loop der jaren heel wat internationaal bekende artiesten voorgebracht. Zo zijn daar bands als ABBA en Ace of Base, kinderboekenschrijfsters Astrid Lindgren en Selma Lagerlöf (die samen met Nils Holgersson staat afgebeeld op het biljet van 20 Kroon), regisseurs Bergman en Von Sudow, voetballers Henke Larsson en Zlatan Ibrahimovic. De lijst van in Zweden bekende Nederlanders is minder lang. Wel kent elke Zweed de de Nederlandse zanger en liedjesschrijver Cornelis Vreeswijk, maar die is bij ons in Nederland weer amper bekend.
Op de overlijdensdag van de Zweedse uitvinder van het buskruit, Alfred Nobel, worden in de Zweedse hoofdstad Stockholm jaarlijks de Nobelprijzen voor natuurkunde, scheikunde, fysiologie, geneeskunde en literatuur uitgereikt. De Nobelprijs voor de Vrede wordt tegelijkertijd uitgereikt in het Noorse Oslo. De prijzen zijn testamentair ingesteld door Alfred Nobel zelf. Ten tijde van zijn overlijden was hij uitgegroeid tot een schatrijke industrieel. Door de prijs in te stellen, hoopte hij bij te dragen aan de bevordering van de wetenschap en de wereldvrede.
Net als andere noordelijke landen wordt in Zweden het Midzomerfeest uitgebreid gevierd. In het noorden van de land verdwijnt de zon niet onder de horizon, terwijl het ook in de rest van het land amper donker wordt. Het Midzomerfeest vindt plaats op de vrijdag die valt tussen 19 en 25 juli. De meeste mensen vieren het Midzomerfeest op het platteland, bij voorkeur in hun geboortedorp of bij hun buitenhuisje. De festiviteiten concentreren zich op het eten, drinken, proosten, proesten en dansen rond een versierde Midzomerpaal. Hoewel het Midzomerfeest op buitenstaanders een wat vrolijk-barbaarse indruk maakt, is het niet verstandig er grappen over te maken. In het verleden verbood Ikea al eens een spottend reclamefilmpje dat de Duitse afdeling over Midzomernacht had gemaakt. (Link: http://www.youtube.com/watch?v=8I5BGsK5ZAU)
De Scandinavische landen lopen ruimschoots voorop met het scheiden en recyclen van afval. Ook in Zweden wordt milieubewustzijn met de paplepel ingegoten, zowel op school als thuis. Zweden houden net zoveel van netheid als van natuur en doen dus het nodige om hun straat, tuin en omgeving schoon te houden. Zonder dat bewustzijn zou ook het ‘allemansrätten’ niet kunnen bestaan. Onder dit recht mag je in de Zweedse natuur ongeveer doen waar je zin in hebt zolang niets of niemand anders daar last van heeft.
Op het gebied van emancipatie loopt Zweden voor op bijna elk ander land in Europa, zelfs op Nederland. Makkelijker dan in andere landen kunnen vrouwen carrière maken, terwijl het voor mannen makkelijker is om huisman te zijn. Verder is Zweden een uitgesproken kind-vriendelijk land. Scholen hebben veel buitenactiviteiten en zijn bovendien terughoudend met het uitdelen van rapportcijfers: dat zou alleen maar zorgen voor het doorbreken van de heilige gelijkheid. Doordat de scheiding tussen basisschool en middelbare school veel minder groot is dan in Nederland, hebben Zweedse kinderen normaalgesproken 10 jaar achtereen dezelfde klasgenootjes. Pas op 17-jarige leeftijd hoeven ze een specialisatieprogramma te kiezen waardoor ze in sommige gevallen van school moeten wisselen.
Zweden kent hoge belastingen, maar stelt daar veel voorzieningen tegenover. Het onderwijs is grotendeels gratis, net als ziekenhuizen en een groot deel van de medische zorg. Voor immigranten wordt gratis taal- en cultuuronderwijs ter beschikking gesteld. Belangrijke informatie is veelal goed toegankelijk op het internet.