Vragen en antwoorden: Commissie stelt nieuwe “zwarte lijst” van luchtvaartmaatschappijen vast

Wat is de lijst van luchtvaartmaatschappijen met een exploitatieverbod of exploitatiebeperkingen in de EU?

De lijst van luchtvaartmaatschappijen met een exploitatieverbod of exploitatiebeperkingen in de EU (“zwarte lijst”) is een lijst van luchtvaartmaatschappijen die niet aan de internationale veiligheidsnormen voldoen. De luchtvaartmaatschappijen op de lijst mogen niet naar, in, vanuit en over de EU vliegen.

Ook luchtvaartmaatschappijen die niet naar de EU vliegen, kunnen in de zwarte lijst worden opgenomen om reizigers buiten de EU te waarschuwen voor veiligheidsproblemen. Als de veiligheidsinstanties van een derde land hun verplichtingen op het vlak van internationaal veiligheidstoezicht niet kunnen nakomen, kunnen alle luchtvaartmaatschappijen van dat land in de lijst worden opgenomen.

De zwarte lijst is niet populair bij de betrokken landen en maatschappijen, maar is wel uitgegroeid tot een krachtig en internationaal erkend instrument om de veiligheid van de internationale luchtvaart te verbeteren.

Dat geldt voor vluchten naar de EU, maar ook voor de luchtvaart buiten de EU. De lijst wordt ook beschouwd als een krachtig preventief instrument omdat de landen die kritisch worden onderzocht, hun toezicht op de veiligheid doorgaans verbeteren om te voorkomen dat hun luchtvaartmaatschappijen in de lijst worden opgenomen.

Welke luchtvaartmaatschappijen zijn momenteel opgenomen in de zwarte lijst?

Naar aanleiding van de 39e actualisering, in april 2022, worden 117 luchtvaartmaatschappijen uit het Europese luchtruim geweerd:

• - 

  90 luchtvaartmaatschappijen, gecertificeerd in 15 verschillende landen^[1] waarvan de autoriteiten onvoldoende toezicht houden op de veiligheid;
• - 

  21 in Rusland gecertificeerde luchtvaartmaatschappijen en 6 individuele luchtvaartmaatschappijen uit andere landen, op basis van vastgestelde veiligheidsproblemen: Avior Airlines (Venezuela), Blue Wing Airlines (Suriname), Iran Aseman Airlines (Iran), Iraqi Airways (Irak), Med-View Airlines (Nigeria) en Air Zimbabwe (Zimbabwe).

Twee andere maatschappijen krijgen exploitatiebeperkingen opgelegd en mogen alleen met specifieke vliegtuigtypes naar de EU vliegen: Iran Air (Iran) en Air Koryo (Noord-Korea).

Wie is verantwoordelijk voor de actualisering van de zwarte lijst?

Voor de bijwerking van de lijst wordt de Commissie bijgestaan door het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart, dat bestaat uit luchtvaartveiligheidsdeskundigen uit alle EU-lidstaten en dat wordt voorgezeten door de Commissie, met de steun van het Agentschap van de Europese Unie voor de veiligheid van de luchtvaart (EASA). Op voorstel van de Commissie brengt het comité met gekwalificeerde meerderheid van stemmen advies uit. De voorgestelde maatregelen worden vervolgens aan het Europees Parlement en de Raad voorgelegd, voordat ze definitief door de Commissie worden vastgesteld en in het Publicatieblad worden bekendgemaakt. Tot dusver genoten alle besluiten van de Commissie om beperkingen op te leggen of op te heffen de unanieme steun van het comité en de Commissie vervoer van het Europees Parlement.

Wat is de procedure voor de actualisering van de lijst?

Alle EU-lidstaten en het EASA zijn verplicht aan de Commissie alle informatie mee te delen die relevant kan zijn voor de bijwerking van de zwarte lijst. De Europese Commissie en het EU-comité inzake de veiligheid van de luchtvaart raadplegen diverse informatiebronnen om te beoordelen of de internationale veiligheidsnormen in acht worden genomen. Het gaat om verslagen van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie (ICAO), de Federal Aviation Administration van de Verenigde Staten, het EASA, het SAFA[2] en exploitanten uit derde landen[3], en om informatie die de afzonderlijke EU-lidstaten en de Commissie zelf hebben verzameld. Belangrijk is dat de beoordeling is gebaseerd op internationale veiligheidsnormen, met name op de normen van de ICAO, en niet op de veiligheidsnormen van de EU, die soms nog strenger zijn.

Op welke maatschappijen is de lijst van toepassing?

De regels voor de opstelling van de zwarte lijst zijn van toepassing op alle luchtvaartmaatschappijen uit de EU en daarbuiten, ongeacht hun nationaliteit. Ze gelden alleen voor commercieel luchtvervoer, d.w.z. voor luchtvervoer van passagiers en vracht tegen vergoeding of betaling van huur. De regels zijn niet van toepassing op particuliere en niet-commerciële vluchten, bijvoorbeeld positioneringsvluchten voor onderhoudsdoeleinden.

Hoe vaak wordt de lijst geactualiseerd en wat is het tijdschema? Bestaat het risico dat de lijst snel achterhaald is?

De zwarte lijst wordt bijgewerkt telkens de Commissie dat nodig acht of op verzoek van een EU-lidstaat. Het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart komt gewoonlijk twee of drie keer per jaar bijeen. Voor noodsituaties bestaat er een specifieke procedure.

Hoe kan een luchtvaartmaatschappij van de lijst worden geschrapt?

Als een luchtvaartmaatschappij meent dat ze van de lijst moet worden geschrapt omdat ze voldoet aan de relevante veiligheidsnormen, kan ze rechtstreeks of via haar burgerluchtvaartautoriteit een verzoek tot de Commissie richten. Om een verbod te kunnen opheffen, moet de EU voldoende bewijsmateriaal krijgen waaruit blijkt dat de luchtvaartmaatschappij en haar toezichthoudende autoriteit over voldoende capaciteit beschikken om de internationale veiligheidsnormen toe te passen. De diensten van de Commissie beoordelen vervolgens het bewijsmateriaal dat de luchtvaartmaatschappij en/of haar toezichthoudende autoriteit hebben verstrekt. Als die beoordeling positief is, dient de Commissie een voorstel in bij het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart.

Niettegenstaande het geval van individuele luchtvaartmaatschappijen moet een land, als de onderliggende reden om een luchtvaartmaatschappij in de lijst op te nemen toe te schrijven is aan de slechte naleving van de ICAO-normen door haar veiligheidsautoriteiten, die niet-naleving verhelpen voordat de luchtvaartmaatschappij van de lijst kan worden geschrapt.

In de praktijk moeten de luchtvaartmaatschappij en het land schriftelijke informatie verstrekken, vergaderingen met de Commissie en de EU-lidstaten bijwonen, soms een bezoek ter plaatse onder leiding van de Commissie toestaan en gehoord worden door het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart.

Hoe wordt een luchtvaartmaatschappij in de lijst opgenomen?

Als de Commissie of een EU-lidstaat bewijsmateriaal heeft verkregen waaruit blijkt dat ergens in de wereld een luchtvaartmaatschappij of haar toezichthoudende autoriteit ernstige veiligheidsgebreken vertoont, wordt de lijst geactualiseerd en worden die luchtvaartmaatschappij of alle luchtvaartmaatschappijen van het betrokken land erin opgenomen.

Mag een luchtvaartmaatschappij die in de zwarte lijst wordt opgenomen, nog vliegen in de EU?

Zolang voor de luchtvaartmaatschappij een volledig verbod geldt, mogen haar luchtvaartuigen en personeel geen vluchten uitvoeren in het luchtruim van de EU. De luchtvaartmaatschappij wordt opgenomen in bijlage A bij de verordening. Zolang voor een luchtvaartmaatschappij een gedeeltelijk verbod geldt, mag ze alleen vliegen met de in de verordening genoemde luchtvaartuigen. De luchtvaartmaatschappij wordt opgenomen in bijlage B bij de verordening.

Luchtvaartmaatschappijen waarvoor een verbod geldt, kunnen op basis van “wet lease-overeenkomsten” wel vliegtuigen en personeel gebruiken van andere luchtvaartmaatschappijen die niet in de lijst zijn opgenomen. Zo kunnen nog altijd passagiers en vracht worden vervoerd met tickets die worden verkocht door luchtvaartmaatschappijen op de zwarte lijst, voor zover de vlucht wordt uitgevoerd door luchtvaartmaatschappijen die volledig aan de veiligheidsvoorschriften voldoen. Voorts vallen luchtvaartuigen die worden gebruikt voor overheids- of staatsdoeleinden (zoals het vervoer van staatshoofden en/of regeringsleiders, humanitaire vluchten), niet onder de veiligheidsvoorschriften van de ICAO. Dergelijke luchtvaartuigen worden geacht “staatsvluchten” uit te voeren en mogen de EU binnenvliegen, zelfs als voor commerciële vluchten een verbod geldt. Voor dergelijke vluchten is echter een speciale (“diplomatieke”) toestemming nodig van de lidstaat van bestemming en van alle EU-lidstaten die door het staatsluchtvaartuig worden overvlogen.

In wezen mogen luchtvaartmaatschappijen waarvoor een geheel of gedeeltelijk verbod geldt, het soevereine luchtruim van de lidstaten niet binnenvliegen en het grondgebied daarvan niet overvliegen terwijl het verbod van kracht is.

Belet de zwarte lijst de EU-lidstaten om individuele veiligheidsmaatregelen op nationaal niveau te nemen?

Neen. In principe moet elke maatregel die op nationaal niveau wordt overwogen, ook op het EU-niveau worden onderzocht. Als een luchtvaartmaatschappij door één EU-lidstaat als onveilig wordt beschouwd en daarom een verbod krijgt opgelegd, moet die maatregel op EU-niveau worden onderzocht met het oog op de toepassing ervan in de hele Europese Unie. Maar zelfs als dat verbod niet tot de EU wordt uitgebreid, mogen de lidstaten in bepaalde uitzonderlijke gevallen op nationaal niveau blijven optreden, met name in noodgevallen of als reactie op een veiligheidskwestie waardoor zij specifiek worden getroffen.

Welk “recht van verdediging” hebben luchtvaartmaatschappijen?

Luchtvaartmaatschappijen waarop een verbod rust of die worden onderzocht met het oog op een eventueel verbod, hebben het recht hun standpunt te verdedigen, alle documenten in te dienen die zij nuttig achten voor hun verdediging, en mondelinge en schriftelijke presentaties te houden voor de Commissie en het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart. Ze mogen schriftelijke opmerkingen indienen, nieuwe punten aan hun dossier toevoegen en vragen om te worden gehoord door de Commissie of het EU-comité inzake veiligheid van de luchtvaart. Dat laatste brengt vervolgens advies uit op basis van die procedures en de vóór of tijdens de hoorzitting ingediende informatie.

Past de Commissie een bestraffende aanpak toe?

De Commissie wil op geen enkele wijze de economische of sociale ontwikkeling van een land beïnvloeden, maar alleen de veiligheid van de luchtvaart verbeteren, wat in het belang is van iedereen. De betrokken landen kunnen maatregelen voor technische bijstand treffen en luchtvaartmaatschappijen helpen om een bevredigend veiligheidsniveau te bereiken. Terwijl in het verleden de klemtoon werd gelegd op de opname van landen en luchtvaartmaatschappijen in de zwarte lijst, werkt de Commissie nu ook met de betrokken landen samen om hen te helpen hun veiligheidsbeleid te verbeteren, zodat ze van de lijst kunnen worden geschrapt zodra ze het vereiste veiligheidsniveau hebben bereikt.

Hoe wordt het publiek geïnformeerd over de zwarte lijst?

De recentste lijst wordt online voor het publiek beschikbaar gesteld. Telkens als de lijst wordt gewijzigd, onderhoudt de Commissie ook nauwe contacten met Europese en internationale verenigingen van reisagenten zodat zij hun klanten - de passagiers - zo goed mogelijk kunnen helpen bij het nemen van weloverwogen beslissingen als zij hun reis plannen. Bovendien zijn de nationale burgerluchtvaartautoriteiten, het EASA en de luchthavens op het grondgebied van de EU-lidstaten volgens de “zwartelijstverordening” verplicht om de lijst onder de aandacht van de passagiers te brengen, zowel via hun websites als, in voorkomend geval, in hun gebouwen.

In welke zin draagt de zwarte lijst bij tot de rechten van Europese reizigers?

Volgens de “zwartelijstverordening” hebben alle passagiers het recht om te weten met welke luchtvaartmaatschappijen zij tijdens hun reis vliegen. De vervoerder die de boeking verricht, moet de passagiers bij reservering in kennis stellen van de identiteit van elke luchtvaartmaatschappij die een vlucht uitvoert, ongeacht de manier waarop de boeking wordt verricht. De passagier moet ook op de hoogte worden gebracht als de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert, wordt gewijzigd, hetzij bij het inchecken, hetzij uiterlijk bij het instappen. Volgens de verordening hebben passagiers ook recht op terugbetaling of een andere vlucht als de luchtvaartmaatschappij waarbij de boeking is verricht, vervolgens aan de zwarte lijst wordt toegevoegd en de vlucht wordt geannuleerd.

Hoe worden burgers die buiten de EU reizen door de zwarte lijst geholpen?

De zwarte lijst bevat niet alleen luchtvaartmaatschappijen die niet naar, vanuit en in de EU mogen vliegen. Personen die buiten de Europese Unie willen reizen, vinden er ook nuttige informatie over onveilige luchtvaartmaatschappijen die zij misschien liever vermijden. De lijst beschermt ook de rechten van consumenten die bij een reisagent een reis hebben geboekt die een vlucht met een luchtvaartmaatschappij op de zwarte lijst omvat.

Is de opname van Russische luchtvaartmaatschappijen in de lijst een bijkomende sanctie voor Rusland?

Neen, dat is niet het geval. De exploitatiebeperkingen die in het kader van de zwarte lijst worden opgelegd, zijn uitsluitend gebaseerd op veiligheidsoverwegingen. De Russische luchtvaartmaatschappijen zijn opgenomen omdat het FATA verschillende internationale veiligheidsnormen heeft geschonden. Het geeft bepaalde Russische luchtvaartmaatschappijen toestemming om te blijven vliegen zonder geldig bewijs van luchtwaardigheid en zonder aan te tonen dat ze hun verantwoordelijkheid uit hoofde van het Verdrag van Chicago en de daarmee verband houdende normen en aanbevolen praktijken kunnen nakomen. Bovendien hebben die luchtvaartmaatschappijen bewust commerciële vluchten uitgevoerd, wat in strijd is met de internationale veiligheidsnormen. Alle besluiten inzake de zwarte lijst zijn uitsluitend gebaseerd op feiten en veiligheidsoverwegingen. Veiligheid en politiek worden gescheiden gehouden. De situatie wordt de komende weken en maanden nauwlettend in het oog gehouden. Indien nodig kunnen verdere maatregelen worden genomen.

[1] Afghanistan, Angola (behalve twee luchtvaartmaatschappijen), Armenië, Congo (Brazzaville), Democratische Republiek Congo, Djibouti, Equatoriaal-Guinea, Eritrea, Kyrgyzstan, Liberia, Libië, Nepal, Sao Tomé en Principe, Sierra Leone en Sudan.