Vragen en antwoorden: beschikbaarheid en betaalbaarheid van meststoffen verzekeren
Waarom stelt de Commissie een mededeling over meststoffen voor?
Door de hoge energieprijzen wordt de wereld momenteel geconfronteerd met een crisis op het gebied van minerale meststoffen. Overal ter wereld voelen landbouwers de acute gevolgen van de krapte op de meststoffenmarkt. Vandaag is de wereldwijde voedselproductie immers voor de helft afhankelijk van minerale meststoffen. De meststoffenindustrie gebruikt aardgas om ammoniak en andere stikstofproducten te maken. Als de gasprijzen te hoog zijn, wordt de productie verlaagd of stopgezet.
Landbouwers hebben problemen om meststoffen te betalen. Tussen september 2021 en september 2022 is de prijs van stikstofhoudende meststoffen met 149% gestegen. In vergelijking met vorige jaren is de stijging nog sterker: afhankelijk van de producten en hun samenstelling betalen landbouwers drie tot vijf keer meer. Daardoor kopen en gebruiken ze minder meststoffen, en komt de opbrengst en de kwaliteit van hun volgende oogsten in gevaar. Als in de EU minder voedsel wordt geproduceerd, kan dat nog nadeliger zijn voor de gestaag stijgende voedselprijzen. Dat veroorzaakt extra druk voor huishoudens en voor burgers met een laag inkomen. In de EU is de betaalbaarheid van voedsel een punt van zorg voor tal van burgers, maar in kwetsbare landen over de hele wereld is de beschikbaarheid een acuut probleem geworden.
In de mededeling over meststoffen die vandaag is aangenomen, analyseert de Commissie de gevolgen van de krapte op de meststoffenmarkt voor de voedselzekerheid en de voedselprijzen, en geeft ze een aantal maatregelen om die problemen aan te pakken. Ze beschrijft de al getroffen maatregelen en de acties die momenteel worden ondernomen of voorbereid om de gasprijs te beperken. Ook worden maatregelen op middellange en lange termijn voorgesteld om de EU minder afhankelijk te maken van de invoer van meststoffen, en om landbouwers te helpen het gebruik van meststoffen te optimaliseren en waar mogelijk over te stappen op organische meststoffen. Ten slotte wordt de EU-steun voor voedselzekerheid en duurzame voedselsystemen in partnerlanden beschreven.
Welke maatregelen worden getroffen om landbouwers in de EU te helpen?
Hoge prijzen voor meststoffen zijn een probleem voor de landbouwers in de EU. De aankoop van meststoffen is gemiddeld goed voor ongeveer 6% van de inputkosten voor landbouwers in de EU. Voor akkerbouwers loopt dat op tot 12%. De “van boer tot bord”-strategie van de EU heeft tot doel het verlies aan voedingsstoffen voor planten tegen 2030 met 50% te beperken en tegelijk de bodem vruchtbaar te houden. Daardoor zou het gebruik van meststoffen met 20% moeten dalen. Efficiëntie in de EU zal niet alleen duidelijke economische en milieuvoordelen opleveren, maar ook de spanning op de wereldmarkt doen afnemen.
In de mededeling komen een aantal beste praktijken en toekomstige ontwikkelingen aan bod waarmee landbouwers hun meststoffengebruik kunnen optimaliseren en minder afhankelijk worden van minerale meststoffen, terwijl de opbrengst wordt gewaarborgd:
-
-Duurzame landbouw, en opleiding: Alle lidstaten hebben in hun strategisch plan in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) aandacht besteed aan een efficiënt gebruik van nutriënten. De Commissie zal samen met de lidstaten waarborgen dat landbouwers op grote schaal zinvol ingrijpen door beheerplannen voor nutriënten, de verbetering van de bodemkwaliteit, precisielandbouw, biologische landbouw, agro-ecologie, een groter aandeel van peulgewassen in gewasrotatiesystemen enz. De Commissie zal de lidstaten zo nodig vragen om bij toekomstige herzieningen van hun strategisch GLB-plan die ingrepen verder voorrang te geven en ambitieuzer te maken. Ook zullen landbouwers geschikte raad en opleiding krijgen, met de bijdrage van het nieuwe landbouwbedrijfsduurzaamheidsinstrument voor nutriënten (FaST).
-
-Gerichte financiële steun: Dankzij het gewijzigde tijdelijke crisiskader voor staatssteun kunnen de lidstaten specifieke steun verlenen aan landbouwers en meststoffenproducenten. Middelen die worden voortgebracht door maatregelen zoals het plafond op de marktinkomsten van bepaalde elektriciteitsproducenten en de solidariteitsbijdrage, kunnen onder de toepasselijke voorwaarden ook worden gebruikt voor nationale steunregelingen. Voorts zal de Commissie samen met de lidstaten nagaan of het wenselijk is gebruik te maken van de landbouwreserve ter waarde van 450 miljoen euro voor het begrotingsjaar 2023 voor landbouwers die te lijden hebben onder hoge inputkosten.
In haar mededeling over het waarborgen van de voedselzekerheid van maart 2022 heeft de Commissie al verschillende maatregelen vastgesteld om de landbouwers in de EU rechtstreeks te steunen. Een uitzonderlijk steunpakket van 500 miljoen euro, dat wordt aangevuld met nationale middelen, werd verdeeld onder landbouwers en voedselproducenten die het zwaarst worden getroffen door de ernstige gevolgen van de onwettige oorlog van Rusland in Oekraïne. Landbouwers die zich toeleggen op duurzame praktijken, kregen voorrang. De Commissie heeft ook de productie van gewassen op braakland toegestaan, waarbij de volledige vergroeningsbetaling voor landbouwers behouden blijft. Die afwijking werd verlengd tot 2023 om de productiecapaciteit van de EU op te trekken, ondanks de beperkte beschikbaarheid van vruchtbare grond.
Welke maatregelen worden getroffen om kwetsbare landen te helpen?
De Europese Unie heeft snel op de systeemschok van de Russische agressie tegen Oekraïne gereageerd door maatregelen te treffen via de respons van Team Europa op de wereldwijde voedselonzekerheid. Tot 2024 zal de EU naar schatting 7,7 miljard euro verstrekken ter ondersteuning van de voedselzekerheid en duurzame voedselsystemen.
Zo heeft de Unie onlangs 350 miljoen euro vrijgemaakt om lokale voedselproductiesystemen in Afrika, het Caraïbisch gebied en de Stille Oceaan te ondersteunen. Daarmee wordt geïnvesteerd in de voedselautonomie en veerkracht van partnerlanden door duurzame voedselproductie te bevorderen en tegelijk de afhankelijkheid van niet-duurzame landbouwproductiemiddelen te verminderen. De EU helpt haar partners om minder afhankelijk te worden van ingevoerde en minerale meststoffen door te investeren in efficiënt gebruik, alternatieven zoals organische meststoffen, duurzame landbouw en bodemvruchtbaarheidsbeheer.
De Commissie zal zich ook aansluiten bij de Global Fertilizer Challenge, die in juni 2022 is gelanceerd op het Forum van grote economieën. De Commissie zal tot dat initiatief bijdragen door zich te concentreren op een beter beheer van nutriënten voor een efficiënt en duurzaam gebruik van meststoffen, met bijzondere aandacht voor uitbreidings- en adviesdiensten voor kleinschalige landbouwers, onder wie vrouwen en jongeren.
Hogere invoerprijzen voor levensmiddelen en meststoffen, verstoorde toeleveringsketens voor voedselimporteurs en inkomstenverlies voor sommige voedselexporteurs versterken de dringende betalingsbalansbehoeften. De 100 miljoen euro die de Commissie bijdraagt aan het trustfonds voor armoedebestrijding en groei van het Internationaal Monetair Fonds, zal kwetsbare landen ondersteunen die hun invoerfactuur hebben zien stijgen.
De VN-groep voor mondiale crisisrespons speelt een sleutelrol bij de coördinatie van de mondiale respons op de wereldwijde gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor voedsel-, energie- en financieringssystemen. De Commissie erkent het belang van andere internationale initiatieven zoals de wereldwijde alliantie voor voedselzekerheid van de G7, de Call to Action en de missie voor veerkracht in de voedings- en landbouwsector (FARM). Die initiatieven bevatten directe maatregelen voor het verhelpen van meststoftekorten, met name door de markten open te houden en uitvoerbeperkingen te vermijden, de productie tijdelijk op te voeren om tekorten te compenseren, de innovatie van meststoffen te ondersteunen en methoden te bevorderen die de efficiëntie van meststoffen maximaliseren.
Ten slotte versterkt de EU partnerschappen voor innovatieve en duurzame investeringen in de landbouwsector door de samenwerking met internationale financiële instellingen in het kader van de Global Gateway te versterken, als onderdeel van een alomvattende respons van Team Europa op de wereldwijde voedselonzekerheid. Het gaat onder meer om het gebruik van het landbouwinvesteringsvenster met open architectuur van het Europees Fonds voor duurzame ontwikkeling (EFDO+), dat klimaatslimme landbouwsystemen en veerkrachtige waardeketens ondersteunt. De portefeuille van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling dekt al aanzienlijke investeringen in de particuliere sector van de agro-industrie. De Europese Investeringsbank zal een concessionele lening van 500 miljoen euro verstrekken aan het Internationaal Fonds voor agrarische ontwikkeling om investeringen te financieren die de landbouwproductie stimuleren en veerkracht opbouwen.
Hoe kan de EU de betrouwbare invoer van nutriënten en meststoffen verzekeren?
De EU voerde in 2021 ongeveer 26 miljoen ton stikstofhoudende meststoffen en stikstof en fosfaat als tussenproduct in, hoofdzakelijk op basis van stikstof (10,6 miljoen ton), d.w.z. ammoniak, ureum, ureumammoniumnitraat, ammoniumnitraat enz., kaliumcarbonaat (3,4 miljoen ton), fosfor en precursoren (6,4 miljoen ton) en samengestelde meststoffen die de drie voedingsstoffen stikstof, fosfor en kalium bevatten (5,6 miljoen ton). Van de stikstof, fosfor en kalium die in de EU als meststoffen worden gebruikt, wordt respectievelijk 30%, 68% en 85% ingevoerd. Het diversifiëren van de invoer van meststoffen en tussenproducten om de beschikbaarheid van meststoffen te waarborgen, is een pragmatische reactie op de productieproblemen in de EU.
Die grotere invoerafhankelijkheid en marktvolatiliteit maken de landbouwers in de EU en de Europese meststoffensector echter bijzonder kwetsbaar. Daarom is een levensvatbare productie van meststoffen in de EU een essentiële factor voor onze open strategische autonomie en onze blijvende bijdrage tot de mondiale voedselzekerheid. Een sterke Europese productie vermindert ook de druk op de vraag op de wereldmarkt.
Op korte termijn kunnen de lidstaten in hun nationale noodplannen prioriteit geven aan de permanente en ononderbroken toegang tot aardgas voor meststoffenproducenten als gas gerantsoeneerd zou worden, conform de mededeling van de Commissie “Gas besparen voor een veilige winter”. Om de transparantie te verbeteren, zal de Commissie in 2023 een marktobservatorium voor meststoffen oprichten waar gegevens over productie, gebruik, prijzen en handel worden gedeeld.
Het voorbije jaar heeft de Commissie ook beslissende stappen gezet om de levering van gas te verzekeren en de gasmarkt te stabiliseren, aangezien gas een belangrijk basisproduct voor stikstofhoudende meststoffen is. In de mededeling over REPowerEU van mei 2022 voerde de Commissie onder meer maatregelen in om het gebruik van hernieuwbaar gas, energiebesparingen en een gevarieerde energievoorziening te bevorderen. Op 18 oktober 2022 volgde het noodplan voor energie, dat tot doel heeft de voorzieningszekerheid te versterken en de hoge energieprijzen aan te pakken.
Op middellange tot lange termijn zal de vervanging, waar mogelijk, van minerale door organische meststoffen de EU minder afhankelijk maken van gas en de koolstofvoetafdruk van de sector verminderen. De verordening inzake bemestingsproducten zorgt al voor een betere toegang op de markt tot meststoffen op basis van teruggewonnen afval en groene en circulaire alternatieven voor aardgas. Via Horizon Europa is ook 180 miljoen euro geïnvesteerd in projecten voor de optimalisering van het nutriëntenbudget, alternatieve bemestingsproducten en op de natuur gebaseerde oplossingen voor nutriëntenbeheer. De Commissie zal in 2023 ook een actieplan voor het geïntegreerde beheer van nutriënten aannemen om een efficiënter gebruik van nutriënten te bevorderen.
Ten slotte zal de Commissie de lidstaten aanmoedigen om investeringen in hernieuwbare waterstof en daarmee geproduceerde ammoniak en biomethaan te ondersteunen. Ammoniakproductie met hernieuwbare waterstof is een veelbelovende technologie waarmee de uitstoot van broeikasgassen tijdens de productie van meststoffen aanzienlijk kan worden verminderd en waardoor de EU voor die productie niet langer afhankelijk zou zijn van aardgas. Volgens de richtsnoeren inzake staatssteun ten behoeve van klimaat, milieubescherming en energie van 2022 mogen de lidstaten steunregelingen opzetten om financieringstekorten te overbruggen en de beste projecten te ondersteunen via openbare inschrijvingen.
Welke alternatieven zijn er voor minerale meststoffen?
In de mededeling van de Commissie worden mogelijke alternatieven voor minerale meststoffen beschreven als onderdeel van de maatregelen op middellange termijn.
In de duurzame landbouw worden meststoffen optimaal gebruikt, wat de kosten voor landbouwers zou verlagen en het milieu ten goede zou komen. Een van de tien hoofddoelstellingen van het nieuwe GLB, dat op 1 januari 2023 ingaat, is het bevorderen van duurzame ontwikkeling en een efficiënt beheer van natuurlijke hulpbronnen zoals water, bodem en lucht, onder meer door minder afhankelijk van chemische stoffen te worden. Die ambitieuze milieu- en klimaatdoelstellingen worden ondersteund door aanzienlijke subsidies van de EU. Ten minste 25% van het budget voor rechtstreekse betalingen zal worden toegewezen aan ecoregelingen. Dat creëert sterkere stimulansen voor klimaat- en milieuvriendelijke landbouw zoals biologische landbouw, agro-ecologie en koolstoflandbouw, en voor een verbeterd dierenwelzijn. Ten minste 35% van de middelen zal worden toegewezen aan maatregelen ten behoeve van het klimaat, de biodiversiteit, het milieu en het dierenwelzijn.
Precisielandbouw maakt gerichter gebruik van meststoffen mogelijk, onder meer met behulp van satelliettechnologie. Verschillende strategische GLB-plannen ondersteunen ook de ruimere vaststelling van beheerplannen voor nutriënten, met aanbevelingen voor landbouwers over de soorten en hoeveelheden die zij moeten gebruiken. Het nieuwe FaST (landbouwbedrijfsduurzaamheidsinstrument voor nutriënten) van het GLB zal daartoe bijdragen door de goedkeuring van de plannen te vereenvoudigen en te vergemakkelijken.
Mest, zuiveringsslib en bioafval van methanisering, biogasproductie of biologische en thermische behandelingen zijn organische meststoffen die minerale meststoffen gedeeltelijk kunnen vervangen. De ontwikkeling van methoden om door efficiënte recycling van nutriënten uit organisch afval (bv. dierlijke mest, anaerobe vergisting, slib en andere organische afvalstromen) hernieuwbare, biogebaseerde bemestingsproducten te verkrijgen, draagt bij tot de verwezenlijking van de doelstellingen van de “van boer tot bord”-strategie. In zones die kwetsbaar zijn voor nitraten, moeten die methoden echter gecontroleerd worden gebruikt.
De Commissie heeft er bij de lidstaten op aangedrongen om in hun strategische GLB-plannen maatregelen op te nemen die het gebruik van meststoffen optimaliseren, zodat de landbouw minder afhankelijk wordt van meststoffen en verontreiniging door nutriënten wordt voorkomen en beperkt. Daardoor wordt gewaarborgd dat de geplande ingrepen worden opgevolgd en uitgevoerd. Zo nodig zullen de lidstaten hun plannen kunnen aanpassen.
Ook de groene transitie van de meststoffenindustrie biedt mogelijkheden. Zo kan het productieproces van stikstofhoudende meststoffen worden gebaseerd op hernieuwbare energie en hernieuwbare waterstof om zogenaamde groene ammoniak te produceren.
Wat de sancties betreft: is het verboden meststoffen uit Rusland in te voeren in de EU, ook als zij voor derde landen bestemd zijn?
Rusland voert campagnes om informatie te manipuleren en propaganda te verspreiden. Zo wil het de verantwoordelijkheid voor de voedselzekerheidscrisis afwentelen van zijn illegale acties en de schuld op de EU-sancties schuiven.
Geen van de sancties die de EU naar aanleiding van de Russische aanvalsoorlog in Oekraïne heeft vastgesteld, is gericht tegen de handel in landbouw- en voedingsproducten, waaronder granen en meststoffen, tussen derde landen en Rusland. Als derde landen Russische meststoffen willen kopen, zijn er geen EU-sancties die dat verbieden. De Russische uitvoer van meststoffen naar derde landen is zelfs niet gedaald.
Er bestaan verreikende uitzonderingen voor agrovoedingsproducten die indirect door andere maatregelen worden getroffen.
Op 19 september 2022 heeft de EU geactualiseerde richtsnoeren gepubliceerd voor gevallen waarin marktdeelnemers van de EU een aan sancties onderworpen product naar een derde land vervoeren. Daarin wordt duidelijk gemaakt dat het vervoer van Russische meststoffen naar derde landen is toegestaan.
Hoe zit het met de invoer van meststoffen uit Rusland in de EU?
Meststoffen uit Rusland kunnen de EU worden binnengebracht.
De Commissie blijft nauw samenwerken met de lidstaten om te verzekeren dat de richtsnoeren en de toepassing door de bevoegde autoriteiten transparant en consistent zijn. Zij probeert te verzekeren dat sancties het gewenste doel bereiken, namelijk dat meststoffen voor gebruik door landbouwers in de EU en daarbuiten vervoerd kunnen worden.
De invoer van kalium en kaliumhoudende meststoffen is beperkt tot een kwantitatief maximum dat overeenkomt met het niveau van invoer uit Rusland in de periode 2017-2021, maar dat houdt geen verbod in. Die maatregel is ingevoerd om te verhinderen dat het invoerverbod vanuit Belarus voor deze producten wordt omzeild.
Meer informatie
Persbericht: beschikbaarheid en betaalbaarheid van meststoffen verzekeren
Factsheet: beschikbaarheid en betaalbaarheid van meststoffen verzekeren
De mondiale voedselvoorziening en voedselzekerheid verzekeren
Meer over...