Tellen is ook een kunst
Na het vertrek van Jan Anthonie Bruijn (VVD) naar het dubbel demissionaire kabinet-Schoof kiest de Eerste Kamer komende dinsdag een nieuwe voorzitter. Er hebben zich drie kandidaten gemeld. Ook de nieuwe Tweede Kamer zal na 29 oktober nieuwe verkiezingen houden voor haar voorzitter. Nog maar twee jaar geleden, in 2023, verkozen beide Kamers hun voorzitter: op 27 juni de eerdergenoemde Bruijn in de Eerste Kamer en op 14 december Martin Bosma (PVV) in de Tweede Kamer.
De verkiezing van personen en dus ook van de voorzitter is in beide Kamers geregeld in het Reglement van Orde (RvO). Die twee regelingen komen in verschillende bewoordingen gesteld kort samengevat op het volgende neer: de stemming is schriftelijk en geheim door middel van stembiljetten, vier leden worden benoemd tot stemopnemer, zij controleren en tellen de uitgebrachte stemmen en de eerstbenoemde stemopnemer maakt de uitslag bekend. In het RvO van de Tweede Kamer is daarbij nog eens uitdrukkelijk bepaald dat de stemopnemers het controleren en tellen ‘gezamenlijk steeds’ uitvoeren.
Op de site van de Eerste Kamer is de opname van de verkiezing op 27 juni 2023 nog te zien. De leden van de Kamer vullen hun stembiljetten in, die vervolgens worden opgehaald door de bode in een grote open schaal. De eerstbenoemde stemopnemer leest tijdens de vergadering luidkeels ten overstaan van de hele Kamer de naam op elk stembiljet voor of meldt dat de stem blanco, en dus ongeldig is. De naast hem gezeten stemopnemer 2 stapelt de biljetten op per kandidaat, terwijl de stemopnemers 3 en 4 aan weerszijden van de tafel de uitgebrachte stemmen turven per kandidaat. Als blijkt dat die tellingen overeenstemmen, maakt de eerstbenoemde stemopnemer de uitslag bekend.
Deze in de Eerste Kamer gehanteerde procedure is te kwalificeren als zorgvuldig en transparant. Immers, alle stembiljetten zijn door twee stemopnemers gezien (het zogeheten ‘vierogenprincipe’) en de opgelezen stemmen zijn ook te tellen door de andere leden van de Kamer en de medewerkers van de griffie.
Wij adviseren de leden van het Presidium van de Tweede Kamer de verkiezing van de voorzitter in de Eerste Kamer op 7 oktober aanstaande te volgen of de vorige verkiezing in 2023 op de site te bekijken, en daar lessen uit te trekken. De beelden van het controleren en tellen van de stemmen in de Tweede Kamer op 14 december 2023 zijn ook te vinden op de site van de Tweede Kamer. Als die vergeleken worden met de gekozen procedure in de Eerste Kamer, dan lijkt toch slechts één conclusie mogelijk: die procedure is onzorgvuldig en niet transparant.
In de Tweede Kamer worden, zo is te zien op de tv-beelden van 14 december 2023, alle leden één voor één genoemd door de griffier, waarna zij hun stembiljet naar de twee stembussen in het midden van de zaal brengen. Vervolgens ontfermen twee stemopnemers zich tijdens een schorsing van de vergadering over de ene stembus en de andere twee over de andere. Dat lijkt al niet in overeenstemming met het RvO. In de zaal met veel geroezemoes leest van elk duo één stemopnemer de naam voor, terwijl de andere stemopnemer turft. Meerdere stembiljetten worden slechts door één stemopnemer gezien. Het ene duo werkt geheel anders dan het andere duo. Of de juiste naam op het biljet is voorgelezen of per abuis de verkeerde, of degene die telt de juiste naam heeft gehoord of de verkeerde dan wel per ongeluk verkeerd heeft geturfd, wordt niet gecontroleerd. Het is knulligheid troef.
Dat de geschetste werkwijze in de Tweede Kamer onzorgvuldig en niet transparant is, klemt te meer in het geval een voorzittersverkiezing spannend is zoals in december 2023. Of die telling correct is geweest is niet meer na te gaan, want de griffie van de Tweede Kamer gooit de gebruikte stembiljetten weg. Dat moet voortaan in ieder geval worden voorkomen.
Bert van den Braak i (emeritus-hoogleraar parlementaire geschiedenis en het parlementaire stelsel, Universiteit Maastricht)
Teun Schermerhorn (gepensioneerd rijksambtenaar werkzaam geweest bij de Tweede Kamer, de Raad van State en het Commissariaat voor de Media)