Hoe opgejaagd Europa tempo maakt en tegelijk afremt
27 oktober 2025 – Analyse Nr. 137 – 2450 woorden
Opgejaagd en gepasseerd door de grootmachten zoekt Europa actie. Daarom een poging tot gedurfd toe-eigenen van megagrote Russische tegoeden. Anderzijds gaan de ambities omlaag, zie de uitgeklede Green Climate Deal.
Inhoudsopgave van deze pagina:
Vernederd door oorlogszuchtig Rusland en de Verenigde Staten en geteisterd door China’s handelspraktijken, zoekt Europa dit najaar nieuwe prioriteiten zoals een ‘eigen’ defensie. Tegelijk verbleken grote projecten zoals Frans Timmermans’ ambitieuze en omvangrijke Green Deal.
Omdat de politieke leiders over dit alles bovendien verdeeld zijn, verliep de top van 23 oktober in Brussel van de staatshoofden en regeringsleiders teleurstellend. Geen besluit van belang, precies als vorige keer in juni.
Het uitrangeren van de EU bij het beraad over de strijd in Oekraïne tekent de Europese onmacht in een oorlog aan de eigen grenzen. De presidenten Poetin en Trump overwegen daar orde te scheppen, echter grotendeels buiten de EU om. Hun bemiddelaar? Uitgerekend de Europees kampioen dwarsliggen, Viktor Orbán vanuit zijn gigantisch regeringspaleis in Boedapest!
Europa kwam er al evenmin aan te pas bij het vredesplan over Gaza tussen Washington DC en Tel Aviv. De Europese ministers van Buitenlandse Zaken op 22 oktober bijeen, besloten noch over Gaza, noch over Oekraïne, besluiten te nemen. Ze zijn daarover te verdeeld.
Deze zomer al leerde de Haagse NAVO-top het grote publiek dat Europa qua veiligheid totaal niet op eigen benen kan staan. De Europese politici weten dat overigens al decennia, maar reageren nu pas onder druk van president Trump.
Andere voorbeelden.
“Onze economische betekenis is wereldwijd verzwakt. Europa wordt economisch een kerkhof”. Zo waarschuwde Mario Draghi recent, een jaar na zijn alarmerend advies, om wat te doen aan het economisch achterlopen op de VS en China. De gezaghebbende Italiaanse topbankier en voormalig minister-president hekelt het tekort aan investeringen bij een overvloed aan slapend spaargeld. Hij maant de EU dringend aan tot actie op de terreinen defensie, energie en technologie. Doen niet alle 27 landen mee, dan suggereert Draghi een kleinere coalitie die wel vooruit wil. Dat laatste is binnen de EU overigens organisatorisch ingewikkeld.
Draghi geselt de Europese ambtenarij met haar gecompliceerde regels. Kanselier Friedrich Merz valt de Italiaan intussen volop bij. Hij zegt dat alom in Europa de overheid met haar ambtenarij het zichzelf ook moeilijk maakt. De Duitse leider beklaagt zich verder over het vruchteloos getwist in het Europees Parlement over vermindering van de regeldruk. Terwijl de regeringsleiders zelf talmen om een Europese Spaarunie van de grond te krijgen die het investeren weer aantrekkelijk maakt.
De Europese Raad dringt nu aan op een algemene actie tegen de overregulering. Hij roept op tot een “ommezwaai in het optreden van de EU” om het concurrentievermogen te herstellen. De traditionele industrietakken zoals autobouw, scheepvaart, luchtvaart, staal en papier verdienen meer aandacht. Ofwel meer ‘Made in Europe’ als antwoord op president Trumps MAGA.
Binnenkort verliest Europa zijn sterallures in de wereldwijde strijd tegen de klimaatomslag. Aangestuurd door de christendemocraten ageert de rechtse meerderheid in het Europees Parlement tegen de Green Deal. De leiders – met de Duitse kanselier en de Franse president voorop – zien op tegen de kosten van de groene transitie. Ze volgen de publieke opinie die gewend raakt aan de klimaatomslag en alom klaagt over stijgende huishoudprijzen.
Commissievoorzitter Von der Leyen krijgt daarom steun voor het verknopen van het vertragen van de klimaatprojecten met een beoogd verbeterde concurrentiekracht van onze export (zie Draghi). Ons bedrijfsleven kan anders niet op tegen bijvoorbeeld de VS, die geen urgentie zien in de klimaatomslag.
Het is onzeker of commissaris Wopke Hoekstra op de klimaattop (COP30) in november in Belém (Brazilië) een akkoord kan overleggen over vermindering van de CO2-uitstoot met negentig procent per 2040. Onder andere Duitsland, Frankrijk, Italië, Oost-Europa en ook Nederland zijn tegen. Hoekstra wil de regels voor het nieuwe emissiehandelssysteem versoepelen, want dit kost anders te veel banen. De Commissie stelt verder een gefaseerde invoering van de anti-ontbossingswet voor.
Het verbod op het na 2035 nog van de band laten rollen van benzineauto’s gaat op de helling. Eerder werd de invoerheffing CBAM voor vervuilende goederen afgezwakt waardoor negentig procent van de bedrijven er geen last meer van krijgt. “Dit was de week waarin de EU niet langer een heggenschaartje in het klimaatbeleid zette, maar de kettingzaag van stal haalde”, concludeert Rik Rutten in de NRC.
Deze zomer al moest de EU een door president Trump brutaal opgelegde vijftien procent (of soms zelfs meer) heffing slikken op haar export. En een nultarief voor de Amerikaanse industriële export naar hier. Bovendien moest ze Washington DC de invoer beloven van massa’s dure fossiele brandstoffen. Amerika dicteert intussen onze wetgeving voor digitale diensten en remt de export van ASML-chips naar China.
Plotseling is het onzeker of het komende ambitieuze Migratiepact wel uitvoerbaar is. Oost-Europa ligt dwars. Andere landen verstoppen zich daarachter. Behalve Hongarije willen ook Polen, Slowakije en Tsjechië vrij van asielzoekers blijven. Afgesproken was voortaan al aan de Schengengrenzen te besluiten over hun toelating. Maar landen als Griekenland en Italië, waar veel vreemdelingen binnenkomen, hebben álle belang erbij die te blijven laten doorreizen naar de regio met de beste faciliteiten zoals Duitsland en Nederland.
Dwarsligger Orbán in Boedapest krijgt hier steun uit vooral Bratislava en Praag waar eveneens eurosceptici aan de macht kwamen. Omdat alle besluiten van de Europese Raad afhangen van consensus tussen de EU-27, tekent zich alom verlamming af.
Zwijgen we verder nog maar over de Russische pesterij met onverwachte drones en onderzeeërs, met schadelijke cyberaanvallen, sabotage en nepnieuws. Of over de maandenlang slappe reactie van de EU op het door Israël uitmoorden en uithongeren van Palestijnen. Je gaat denken dat in Brussel de minderheid regeert en zo doende het knopen doorhakken blokkeert.
Over al het voorgaande is deze lange zomer geen vergadering van de Europese Raad bijeengeroepen wat anders in crisistijden wel gebeurt. Dit bevestigt de Europese onmacht. De gezaghebbende Britse The Economist ziet een Brusselse “horror-show” en bovendien een “urgency deficit”.
Tegelijk zoekt Europa een gezamenlijk antwoord op diverse andere uitdagingen en problemen. Enkele voorbeelden.
Uit Russische tegoeden wil de Commissie het armlastige Oekraïne de lieve som van 140 miljard euro renteloos lenen. Even is zelfs overwogen die 140 miljard het bedreigde land te schenken. Maar dat zou confisqueren betekenen en dat is zoiets als diefstal.
Rusland moet te zijner tijd de oorlogsschade die het daar aanricht aan Oekraïne vergoeden, zo redeneren de voorstanders. Uit die opbrengst kan Oekraïne dan deze megagrote lening de aan Commissie terugbetalen. Zo simpel is het!
België is een wereldwijde draaischijf in het betalingsverkeer. Dat verloopt via de firma Euroclear, gevestigd in Brussel. Tientallen landen wereldwijd van Saoedi-Arabië tot Rusland, parkeren daar al jaren de reserves van hun centrale banken. Ook de grote beleggers doen dat, allemaal rentedragend. Het gaat om honderden miljarden. De rente van het door de EU in 2022 als sanctie bevroren Russische tegoed daar – dit jaar 2,6 miljard – stuurt de EU al enige tijd naar Oekraïne.
140 miljard van Rusland afpakken om Oekraïne uit de brand te helpen, kan dat zomaar? Stel dat Rusland helemaal geen oorlogsschade wil vergoeden – wat toch eigenlijk voor de hand ligt. Terwijl blut Oekraïne na de oorlog niet kán terugbetalen – wat eveneens voor de hand ligt. Wie betaalt dan die enorme lening terug?
Op die dringende vraag van de Belgische eerste minister Bart De Wever is de Europese Raad vastgelopen. Het was de bedoeling de Commissie opdracht te geven een voorstel uit te werken voor wat De Wever intussen de ‘semi-confiscatie’ van de Russische miljarden noemt. “Als ik uw geld neem en dat gebruik, dan is dat inbeslagname”.
De tegoeden van staten zijn volgens het internationaal recht echter onaantastbaar en dus immuun voor dergelijke claims. De Wever verwacht dat Rusland België zal aanspreken en te zijner tijd via de rechter gelijk krijgt. Dan moet de Belgische regering 140 miljard ophoesten, dat is een kwart van de Belgische economie (het bbp)! De Wever vreest bovendien al eerder een wraakactie van Rusland richting zijn land en wellicht de hele EU.
Eerste minister Bart De Wever blokkeerde in z’n eentje de hele besluitvorming over toekomstige financiële steun aan belegerd Oekraïne. Foto: Federale Overheidsdienst.
België staat erop dat álle 27 Europese hoofdsteden, elk voor hun aandeel in de EU, garant staan. En dit zowel politiek als juridisch als financieel als technisch, dus de uitvoerbaarheid. Logisch eigenlijk.
Maar de zuidelijke landen (met België zelf voorop!) bezwijken nu al onder hun staatsschuld. De af te geven garanties komen boven op hun staatsschuld. De bureaus die internationaal de kredietwaardigheid van elk land bepalen, gaan die schuldenlanden dan afwaarderen. “Dat kunnen wij er niet bij hebben”, zeggen die leiders.
Intussen is er al onenigheid tussen de hoofdsteden over de lastenverdeling. Nederland, dat mogelijk voor wel zes of zeven miljard borg moet staan, wil die verplichting allereerst leggen bij de EU-landen die nog weinig voor Oekraïne deden. Want vijf van de 27 EU-landen, waaronder Nederland, fourneren tot nu toe royaal de helft van alle Europese steun. Diverse staten vragen verder dat landen, zoals Frankrijk, waar eveneens enorme Russische miljarden zitten, die ook vrijmaken voor Oekraïne. Ten slotte eisen de grote EU-landen, mocht de regeling er ooit komen, dat Oekraïne bij hen het wapentuig koopt.
Bovendien zet de operatie de reputatie van de euro wereldwijd op het spel. Christine Lagarde, de topvrouw van de ECB waarschuwt daarvoor. Derde landen weten dan dat de EU hun tegoeden in België zomaar “via een staaltje juridische acrobatie”, aldus dagblad De Standaard, kan claimen. Dat zal wereldwijd het vertrouwen in de Unie als vertrouwde instelling op de proef stellen. Lagarde wil dat de EU het project een juridisch houdbare vorm geeft. Bovendien moet ze samenwerken met de G7-landen die eveneens over Russische tegoeden beschikken.
Tegelijk aarzelen leiders om de – zo nodig – terugbetaling van 140 miljard geleend geld aan Oekraïne over de EU-27 te spreiden. Dit duidt erop dat iedereen beseft dat Rusland geen oorlogsschade uitkeert. Zodat de Europese bondgenoten van Oekraïne daarvoor te zijner tijd moeten bloeden
Kortom: “dit gaat helemaal niet gebeuren!”, was mijn spontane uitroep op ’n persbriefing. Waarop een senior EU-diplomaat reageerde: “het zal heel moeilijk worden, maar uiteindelijk wél doorgaan. Duitsland wil het doorzetten. Zonder deze kapitaalinjectie gaat Oekraïne deze winter failliet”. Zelfs het IMF als traditioneel laatste redder kan het land niet meer helpen. De EU zelf kan dat evenmin omdat Orbán de inzet van de Vredesfaciliteit blokkeert. Terwijl de oorlog komende jaren Kiev, wil men standhouden, tientallen miljarden kost. Dus wat nu te doen? Die urgente vraag is doorgeschoven naar de top van midden december.
President Volodymyr Zelensky, eregast bij de Europese top, moest met lege handen naar Kiev terugkeren. Foto Raad van de EU.
De verwachtingen waren voor deze top niettemin hooggespannen. “Gonna be a Big One” toeterden de nieuwsjagers van het befaamde Brussels Politico tevoren. Dit verloop is een tegenslag voor president Volodymyr Zelensky. En een pijnlijke afgang voor António Costa, de voorzitter van de Europese Raad die consensus tussen de leiders moet brouwen. Costa had de eregast uit Oekraïne bij diens entree op de top al een principeakkoord beloofd. Maar De Wever liet zich niet ompraten.
Costa en Von der Leyen slaagden er wel in vlak voor de top het 19e pakket sancties tegen Rusland goedgekeurd te krijgen. Vanaf 2028 mag er geen goedkoop Russisch gas meer binnenkomen. Deels uit die opbrengst financiert Poetin zijn oorlog. Het Europees Parlement wil het verbod een jaar vervroegen. Afgesproken is de maatregel ook na beëindiging van de oorlog voort te zetten. De Russische ‘schaduwvloot’, naar verluidt ruwweg 900 tankers die onder een andere vlag varen om zo de westerse sancties te vermijden, wordt aangepakt. EU-buitenlandchef Kaja Kallas wil op zee verdachte olietankers inspecteren.
Het zou best ‘goed zijn’ als de EU naar Amerikaans en Brits voorbeeld sancties neemt ook tegen Rosneft en Lukoil, de grootste oliebedrijven van Rusland. Dat zei demissionair premier Dick Schoof op 24 oktober in Londen in de marge van de vergadering van de Coalition of the Willing. Dat zijn de circa veertig landen met een voortrekkersrol in de steun aan Oekraïne.
“Ruslands aanvalsoorlog tegen Oekraïne en de gevolgen daarvan voor de Europese en mondiale veiligheid (…) zijn een existentiële uitdaging voor de Europese Unie”, waarschuwen de leiders. De Commissie stelt daarom voor dat de EU over vijf jaar klaar is om een oorlog met Rusland te weerstaan. Over drie jaar al zijn de oostgrenzen via onze luchtafweer dan beveiligd tegen een massale aanval van drones. Uitvoering van de Brusselse Defense Readiness Roadmap 2030 vereist dat Europa een eigen wapenindustrie ontwikkelt. Dus losraakt van het massaal kopen in de Verenigde Staten. De Europese Raad ondersteunt nu deze aanpak.
Defensie blijft intussen een taak van de “Amerikaanse” NAVO. Met voortaan andere prioriteiten in Washington DC wint echter de gedachte terrein om het slapende verdragsartikel 42.7 VEU te activeren. Wordt een EU-land gewapenderhand aangevallen, dan “rust op de overige lidstaten de plicht deze met alle middelen waarover zij beschikken hulp en bijstand te verlenen”, zo is daar vastgelegd.
Afwachten nu hoe de EU de op te bouwen eigen defensie weet te zwaluwstaarten met de NAVO. De Commissie heeft hiervoor uitgewerkte voorstellen. De terminologie klinkt veelbelovend. Bijvoorbeeld het Europese Drone Defensie Initiatief (EDDD), een te ontwikkelen Air and Missile Shield, een Eastern Flank Watch en een ruimer Defense Space Shield. Dit alles gebaseerd op het Witboek Europese Defensie en het plan ReArm Europe 2030 van afgelopen voorjaar. Daarvoor is eerder dit jaar al gezamenlijk 800 miljard gereserveerd. Voortaan doet het Europees Defensie Agentschap jaarlijks verslag van de vorderingen.
In hun conclusies over Oekraïne – niet ondersteund door Hongarije - verbinden de nationale leiders zich ertoe “in 2026 en 2027 Oekraïne tegemoet te komen in de urgente financiële nood en dan vooral op militair terrein”. De EU verliest haar toch al verbleekte geloofwaardigheid bij uitblijven van een akkoord daarover. Intensief politiek overleg en de factor “tijd brengt raad” moeten uitkomst brengen. Waarschijnlijk pas na Nieuwjaar en op het laatste nippertje, als Oekraïne financieel aan de grond zit. Het elders al zo duidelijk onmachtig “verenigde” Europa kan het land na binnenkort vier jaar belegering niet in de steek laten.
Wat de veiligheid van de EU zelf betreft, noteert Raadsvoorzitter Costa dat in minder dan een jaar de fundering is gelegd van een Europa van Defensie. Tegelijk relativeren de vernederingen die de EU worden aangedaan de eertijds in Brussel met tromgeroffel aangekondigde geopolitieke rol van Europa.
Dr. Jan Werts is journalist en publicist en promoveerde in 1991 op een dissertatie over de Europese Raad. Hij is voor het Montesquieu Instituut de vaste correspondent in Brussel.