Finland....inside out!
Fotograaf en journalist Bruno van den Elshout reisde voor zijn project Us Europeans een jaar lang door de EU en stelde aan de hand van deze reis het boek 'Crossroad Europe samen. In de serie 'Europe inside out' vertelt hij hoe het dagelijks leven in elk van de EU-landen er uit ziet.
Inhoudsopgave van deze pagina:
Het verre Finland wordt in Nederland al snel op één hoop gegooid met Zweden en Noorwegen. Pas bij nadere kennismaking blijkt dat Finland behoorlijk van al haar buurlanden verschilt. Finland is ruiger, killer en wijdser dan Zweden, minder toegankelijk dan Noorwegen, veel westerser dan buurland Rusland en economisch veel beter ontwikkeld dan Estland. Het grootste bedrijf van Finland is telefoonfabrikant Nokia, oorspronkelijk een klein houtverwerkend bedrijfje, later een producent van rubber en inmiddels een merknaam die wereldwijde bekendheid geniet.
Finland staat bekend als het land van de duizend meren. Het zou ook het land van de duizend skischansen kunnen zijn want daarvan staan er ook aardig wat. Of van de miljoenen bomen. Of van de twee miljoen sauna’s. Van inwoners hebben ze er nog geen drie keer zoveel. In Finland wonen 5 miljoen mensen op een oppervlakte tien keer zo groot als Nederland. In de noordelijke provincies woont op sommige plekken minder dan 1 persoon per vierkante kilometer. Het gemiddelde voor het hele land is 15, tegen meer dan 400 in Nederland.
Finland is zes eeuwen lang een provincie geweest van Zweden, waarna het tussen 1809 en 1917 een provincie van Rusland was. Pas tijdens de Russische Revolutie lukte het Finland om onafhankelijk te worden. Tot op de dag van vandaag is de invloed van beide perioden duidelijk merkbaar. Zweeds is nog altijd verplicht op middelbare scholen en in het zuid-westen wordt zelfs meer Zweeds gesproken dan Fins. De namen van zowel straten als hele steden zijn daar veelal tweetalig. Helsinki heet in het Zweeds ‘Helsingfors’, Turku heet ‘Åbo’ en Oulu ‘Uleåborg’.
De Russische invloed is wat subtieler. Het politieke systeem van Finland combineert socialistische idealen met kapitalistische marktwerking en wordt vooral bepaald door de angst om nogmaals opgeslokt te worden door de grote broer. Die situatie heeft ervoor gezorgd dat Finland het tot op de dag van vandaag niet heeft aangedurfd om lid te worden van de NAVO. Wél heeft Finland een uitgebreid defensiesysteem. Voor mannen van 18 jaar geldt een dienstplicht van zes tot twaalf maanden.
De Winteroorlog tegen de Russen (1941) wordt in Finland van generatie op generatie doorgegeven als voorbeeld van moed, kracht en doorzettingsvermogen. Tijdens die oorlog werd Finland bestormd door 1 miljoen Russische soldaten die van plan waren het land binnen een paar dagen in te nemen. Hoewel de Russen beschikten over 30 keer zoveel vliegtuigen en 200 maal zoveel tanks lukte het ze niet om Finland op dat moment te bezetten. De Finnen maakten slim gebruik van de winterkou, werkten effectief samen en lieten de Russen uiteindelijk met hangende oren afdruipen. Tijdens de Winteroorlog vielen aan Russische zijde bijna een half miljoen slachtoffers.
Vanuit Finland bezien is Nederland een verweggelegen land dat maar weinig invloed heeft op wat er in Finland gebeurt. Een Fin heeft niet gauw een reden om naar Nederland te komen. Een vakantiebestemming is Nederland voor de Finnen niet. Emigreren om in Nederland werk te vinden: dat gebeurt in de Baltische Staten wel, maar in Finland amper. Toch weten de Finnen wel wat over Nederland. De meesten kunnen Nederland gemakkelijk op een kaart aanwijzen. Daarna gaan ze er vanuit dat ons dagelijks leven een mengeling moet zijn van hoe het er in Frankrijk en Duitsland aan toe gaat. Over die landen leren ze op school. Over Nederland leren ze weinig.
Zolang een Fin niet in Nederland geweest is, zal hij of zij vooral denken in de bekende stereotypen. De Wallen in Amsterdam, het onderscheid tussen soft- en harddrugs, de windmolens, tulpen en klompen. Ook onze dijken zijn bekend, de vele fietsers en de handelsgeest. De mening van Finnen over Nederland is meestal ‘neutraal’: noch uitgesproken positief, noch bijster negatief. Die mening zegt trouwens meer over de Finnen dan over de Nederlanders. De Finnen hebben namelijk meestal een neutrale mening. Eigenlijk is het al redelijk positief te noemen als Finnen ergens een neutrale mening over hebben. Hun standaardmening is namelijk vaak negatief, of op z’n minst cynisch.
In Nederland zijn we niet scheutig met complimenten, maar de Finnen laten zien dat het echt nog wel zuiniger kan. Een compliment wordt al gauw opgevat als een poging tot manipulatie. En manipulatie, daar doen ze in Finland niet aan. Het is daarom niet verbazend dat al jaren de ranglijsten van ‘minst corrupte land ter wereld’ aanvoert. Ter vergelijking: buurland Rusland staat op die zelfde lijsten rond de 140ste positie op een totaal van 180 landen.
Behalve het geven of ontvangen van complimenten bestaat er in Finland weinig ruimte voor passie. Van flirtvaardigheid weten ze weinig. Finnen worden erop getraind om te luisteren naar feitelijke informatie. Ze tonen weinig emotie en ook als ze onder druk staan behouden ze hun kalmte. Doet een ander dat niet, dan vinden ze diegene al snel dom, onhandig of onbeheerst. Emotioneel, dat zijn de Zweden. Finnen doen waar ze voor staan en ze staan voor wat ze doen. Het bespreken van gevoelens is daardoor overbodig, want emoties doen alleen bij hoge uitzondering terzake.
Finnen zijn erg individualistisch ingesteld en zullen niet om hulp vragen als dat niet strikt noodzakelijk is. Ze worden opgevoed om zichzelf te beschermen tegen gevaren van buitenaf: Rusland, werkloosheid, corruptie, wilde dieren, omvallende bomen, bevriezing, noem het maar op. Veel Finnen op het platteland hebben standaard een bijl achter in hun auto liggen, een luchtbuks binnen handbereik en een gereedschapsschuur voor allerhande kluswerk in en rond het huis. Het moest maar van pas komen. Een Fin is overal op voorbereid, kijkt nergens van op en laat zich nergens door van de wijs brengen.
Finnen houden van stilte. Niet alleen in de natuur maar ook in hun dagelijkse manier van doen. Ze zien weinig kwaad in een gesprek, maar alleen als het hun uitkomt en als er daadwerkelijk iets te bespreken valt. Er wordt in Finland dus net als in Nederland uitgebreid ‘met de deur in huis gevallen’. Sowieso geldt, als je niks nuttigs te zeggen hebt, je beter maar niks kunt zeggen. Zo loop je ook niet de kans om iets doms te zeggen. In dat opzicht is Finland bijna het tegenovergestelde van Italië, waar je juist door te praten indruk op iemand maakt. In Finland hoef je daar niet mee aan te komen. Mensen die weinig zeggen, worden in Finland standaard als slimmer beschouwd dan spraakzame figuren.
De Finnen waarderen behalve stilte ook eenvoud. In geen enkel ander land in Europa hebben mensen zo weinig problemen om naakt te zijn als in Finland. Van kinds af aan bezoeken Finnen sauna’s, waarin ze ofwel alleen ofwel in groepsverband naakt gaan zitten zweten. Saunabezoeken worden op allerlei manieren ingepast in de agenda. Gelukkig hebben veel Finnen thuis een stoomsauna, of liefst nog: een houtgestookte versie ergens bij een buitenhuisje aan een meer. Een ideaal saunabezoek laat zich namelijk graag combineren met een duik in ijskoud water.
De sauna heeft in Finland een soortgelijke functie als de pub in Ierland. Zelfs bij studentenfeesten worden vaak saunafaciliteiten in de planning opgenomen. Eerst wordt er om het hards gezopen, daarna verhuist de helft van het feestgepeupel afwisselend naar de sauna en naar het meer. Vanuit een Nederlandse context zou je kunnen verwachten dat er bij dit soort gelegenheden hele orgies ontstonden, maar niets is minder waar. De Finnen zijn zo aan hun eigen en andermans blootheid gewend dat ze er niet van opkijken. Seksuele aantrekkingskracht en saunabezoeken zijn twee compleet verschillende dingen en het is niet aan te raden om ze als buitenstaander alsnog met elkaar in verband te brengen.
Finland is in de winter koud en donker. De Finnen zijn daarop voorbereid met driedubbel glas en gepaste kleding. Een wijdgeaccepteerde stelling luidt: ‘Er is geen slecht weer zolang je je maar goed aankleedt’. En dat doen de Finnen dus ook. Ze zijn zich meer bewust van de kracht van de natuur en kennen ook de bijbehorende gevaren beter. Aangezien ze nogal sarcastisch en zelfs enigzins masochistisch zijn aangelegd, kunnen ze het soms erg dom en grappig vinden als andere mensen onvoorzichtig met die gevaren omspringen. Een anders-zo-rustige Fin kan glimlachen als hij hoort over iemand die als gevolg van eigen toedoen door een omvallende boom wordt verpletterd – of op een andere manier slachtoffer wordt van zijn eigen handelen. Dat neemt overigens niet weg dat Finnen erg behulpzaam zijn, maar wel op voorwaarde dat ze expliciet om hulp gevraagd worden.
De Finse keuken staat niet hoog aangeschreven. Voormalig president Chirac van Frankrijk en president Berlusconi van Italië hebben er op hoog niveau grappen over gemaakt. Toch valt er in de Finse keuken wel wat te beleven.
Het ‘allemansrecht’ stelt de Finnen in staat om naar hartelust door de bossen te struinen, ook op de plekken waar geen paden lopen. Jagen en vissen zijn bijna overal toegestaan. In de zomer en herfst maken ze graag van de gelegenheid gebruik om bessen en paddestoelen te plukken. Vooral de ‘lingonberries’ (NL: vossebessen) en ‘cloudberries’ (NL: kruipbramen) zijn erg populair. In de vroege herfst kun je ze ook overal op lokale markten vinden.
Sowieso staan Finnen dichter bij de natuur dan Nederlanders. Beter dan wij weten ze hoeveel moeite en geduld het kost om groente te laten groeien, om vee te voeren of om een wild te vangen. Veel meer dan Nederlanders zijn ze dus geneigd om al het materiaal waarover ze beschikken te gebruiken. Internationale gerechten hebben inmiddels hun weg gevonden naar de restaurants van Helsinki gevonden, maar de hoofdmoot van het Finse dieet bestaat nog altijd uit produkten van eigen bodem: rendieren en elanden inbegrepen.
De Finse dag begint met een stevig ontbijt, liefst met stevige pap. Daarbij eten de Finnen graag donker brood, meestal belegd met iets hartigs als kaas of vlees. De lunch is meestal een stevige warme maaltijd die bestaat uit aardappelen, groente en vlees of vis. In Nederland zouden we geen tijd hebben om zo’n complete maaltijd tijdens de lunch bij elkaar te scharrelen. In Finland lukt dat wel. Scholen en universiteiten zijn uitgerust met grote keukens en kantines. Ook de meeste grote bedrijven hebben zulke faciliteiten. In kleine bedrijven bestaat de standaarduitrusting uit ten minste een magnetron, zodat ook daar alle werknemers van een warme lunch kunnen genieten.
Tijdens de lunch wordt veel melk gedronken, ook door volwassenen. Voor alcohol is vroeg op de middag geen plaats op tafel. Drink je bij de lunch bier of wijn, dan word je al snel als alcoholist gezien. Dat is opmerkelijk, want iemand die in zijn eentje op vrijdagavond een fles wodka drinkt, daar kijkt niemand van op. Zakenlunches zijn wel gebruikelijk, maar alleen zolang er tussen de tafelgenoten geen enkele soort van machtsverschil bestaat. Een zakenman die luncht met een journalist of met een politicus, dat riekt in Finland al heel snel naar belangenverstrengeling.
Het avondeten verschijnt in Finland, net als in Nederland, rond de klok van 6 op tafel. Ook in Finland is de avondmaaltijd meestal warm, hoewel het na uitgebreide lunches ook wel wil gebeuren dat er alleen nog brood gegeten wordt.
Tussendoor eten de Finnen graag ‘Salmiakki’: een soort harde zoute drop die ook in Nederland in verschillende soorten en maten te krijgen is. Behalve Nederlanders, Zweden, Denen en een handjevol Duitsers vinden de meeste mede-Europeanen Salmiakki uitgeproken smerig. De Finnen vinden dat erg grappig en delen dus graag dropjes uit aan buitenlanders die in Finland op bezoek komen.
Finnen beschouwen zichzelf als elkaars gelijken, vooral als ze geconfronteerd worden met een macht die groter is dan zijzelf. Ze doen dus wat noodzakelijk is om de natuur niet uit evenwicht te brengen, en hetzelfde geldt voor de politiek. Hoewel Finnen het niet eens zijn met alle regels die ze voor hun kiezen krijgen, houden ze zich er over het algemeen streng aan. Ze gaan er vanuit dat de naleving van regels noodzakelijk is voor het in stand houden van de samenleving en dat de regel gemaakt is door iemand die goed over die regel heeft nagedacht. Zo’n regel heeft daardoor bestaansrecht en dus nut.
Als gevolg van die denkwijze staat een Finse voetganger rustig voor een rood stoplicht te wachten, zelfs om drie uur ’s nachts en als er in geen velden of wegen iemand anders te bekennen is. Maar diezelfde denkwijze zorgt er eveneens voor dat Finland een van de veiligste landen van Europa is. Je kunt in een willekeurige stad in Finland rustig in je eentje een ommetje maken om 5 uur ’s ochtends. Om in de Finse humor te blijven: je vriest op dat uur van de dag misschien dood als je het midden in de winter doet, maar lastiggevallen word je niet.
Om de rechtvaardigheid voor iedereen even toepasbaar te maken, worden de Finse verkeersboetes gekoppeld aan het inkomen van de overtreder. Verdien je veel, dan betaal je ook meer als je te hard rijdt. En zo kan het in Finland gebeuren dat je een boete van 20 000 euro krijgt voor een beetje te hard rijden. Maar goed, ze voorkomen wel dat er een sociale klasse ontstaat die zich het hardrijden kan permitteren en het zelfs als statussymbool gebruiken. In Litouwen zouden ze zo’n systeem ook best kunnen gebruiken!
Het zal je niet verbazen dat Finnen altijd op tijd zijn en dat ook van degene met wie ze afspreken verwachten. Te laat komen is een uiting van respectloosheid tegenover de ander. In zakenmilieus wordt dat alleen bij hele goede excuses getolereerd. In sociale sferen wordt het gezien als not-done. Bij herhaling wordt de vriendschap al snel in twijfel getrokken.
Hoewel het grootste gedeelte van de Finse bevolking daadwerkelijk Fins als moedertaal heeft, wordt een groot deel van West-Finland medebewoond door Zweedssprekenden. Zweeds en Fins verschillen aanzienlijk van elkaar, ondanks het feit dat beide talen veelvuldig gebruik maken van klinkers. Ze zijn in geen geval onderling uitwisselbaar of begrijpbaar, maar gelukkig wonen er in de regio veel tweetalige mensen. Lokale overheden zijn verplicht hun diensten in beide talen aan te bieden. Scholen bieden bij voorkeur onderwijs in de ene taal, met de andere taal als een verplicht vak.
Hoewel er geen directe spanningen tussen de verschillende taalgroepen bestaan, zijn de Finnen vaak ontevreden over de bevoorrechte positie die de Zweden in de politiek voor zichzelf hebben gecreeërd. Sinds het begin van het huidige politieke systeem is er nog nooit een regering geweest waarin de Zweedse Volkspartij (SFP) niet heeft meegedaan, ongeacht hun prestaties bij de verkiezingen. De Finnen spreken soms over hun Zweedstalige medeburgers als ‘het betere volk’, daarbij verwijzend naar de arrogantie die ze in acht nemen bij het in stand houden van taalrechten voor Zweedssprekenden.
Finse woorden kunnen makkelijk aan elkaar geplakt worden, waardoor het voor buitenlanders moeilijk te zien is waar een deel van het woord ophoudt en het andere begint. Gelukkig verloopt de uitspraak van woorden steeds volgens een vast schema: met de nadruk op de eerste lettergreep. De Finse taal is weinig melodieus, om niet te spreken van bijzonder eentonig. Finnen, vooral de mannen, hebben daarbij vaak een schraperige stem. Alles bij elkaar zijn er prettigere talen om naar te luisteren.
Fins heeft 15 naamvallen, maar geen voorzetsels. De meeste naamvallen zijn bedoeld om een lokatie aan te geven. Gebeurt iets ‘in het grote station’, dan wordt dat in het Fins een soort groot-in station-in. Ook door ontkenningen kunnen zelfstandig naamwoorden van vorm veranderen. Het Fins kent verder geen equivalent voor ‘ik heb’. In het Fins vertaalt zich dat met: ‘bij mij is..’
Fins is goed geschikt voor het samenstellen van vreemdklinkende zinnen. Vesihiisi Sihisi Hississä is een leuk voorbeeld. Het betekent weinig spannends, namelijk dat er een mythisch beest in de lift zit te fluisteren. Het volgende zinnetje kan een serieuze discussie weergeven die gevoerd wordt door een paar Finnen die in het bos zitten en overleggen wie het kampvuur zal gaan aansteken. Kokoo Koko Kokko. - Koko Kokkoko? - Koko Kokko. Ook kom je in Finland andere combinaties tegen die Nederlandse wenkbrauwen doen fronzen. Als je in de KKK supermarkt een Megapussi tegenkomt, bedenk dat dit niets anders is dan een grote zak. Chips bijvoorbeeld. Omgekeerd lachen de Finnen zich een ongeluk als ze van de Nederlandse schrijver Multatuli horen of zijn standbeeld in Amsterdam ontdekken. Multatuli betekent in het Fins: ‘ik kwam klaar’.
In Finland lopen overdag opvallend veel mensen in trainingspakken. Finland is een sportief land, waar functionaliteit bovendien hoger staat aangeschreven dan uiterlijk vertoon. Geen naaldhakken in de sneeuw dus, behalve bij speciale gelegenheden. In de winter is het in een groot deel van Finland ook overdag donker. Door de kou kleedt iedereen zich dik aan en is het moeilijk om mensen van een afstandje te herkennen. Waarom dus moeite doen om er 24 uur per dag op je best uit te zien? Iedereen begrijpt en waardeert het als je aan het sporten bent, daar juist naartoe gaat of net vandaan komt.
Het is geen toeval dat Finland regelmatig hardrockbands afvaardigt naar het Eurovisie Songfestival. De Finse hitparades staan vol met hardrock van eigen bodem! Hardrock is erg populair en past goed bij de Finse volksaard. Veel van de hardrocksongs gaan over het ruige landschap en het koude winterweer. Een van de Finse bands die ook in Nederland bekend zijn is ‘Nightwish’. Omgekeerd zijn de Finnen veelal erg gecharmeerd van de Nederlanse band ‘Within Temptation’.
Finland is verder het thuisland van de Kerstman. Hij woont in een dorp op de poolcirkel, een paar kilometer noordelijk van de stad Rovaniemi. Ben je daar ’s winters in de buurt, grijp dan ook je kans om het noorderlicht te spotten. Het noorderlicht vergelijkt zich het beste met een natuurlijke vuurwerkshow die wordt veroorzaakt door deeltjes die afkomstig zijn van uitbarstingen op de zon. Afgezien van het noorderlicht is de Finse sterrenhemel een aanbeveling waard. Niet dat er meer sterren zijn dan in Nederland, maar je kunt er wel veel meer zien doordat de hemel zoveel donkerder is.
Last but not least: Het is in Finland echt niet altijd koud! Zo kort als de dagen in de winter zijn, zo lang zijn ze in de zomer. Het koelt daardoor ’s nachts nauwelijks af en zeker in Helsinki kan dat leiden tot tropisch aanvoelende weersomstandigheden. In de herfst veranderen de vele boombladeren opvallend langzaam van kleur, wat zorgt voor verbazingwekkend mooie geel-rode bossen. Dit fenomeen heet in Finland “Ruska” en is voor veel Finnen een aanleiding voor een stevige wandeling in de open natuur.
Finnen zouden het liefst op elk gebied zelfvoorzienend zijn. Hun aanwezigheid moet liefst zo weinig mogelijk schade aan de wereld toebrengen. Een goede reden om verstandig met energie om te springen, en om zorgvuldig je levensomgeving schoon te houden. Afval op straat zie je in Finland bijna niet. Ook kom je in de bossen geen verdwaalde wasmachines tegen, zoals in Roemenië nog wel eens wil gebeuren. Nee, in Finland kun je erop rekenen aangesproken te worden door voorbijgangers als je iets op de grond gooit.
Tijdens natuurwandelingen wordt iedereen geacht zijn eigen rommel terug mee naar huis te nemen en, voor zover mogelijk, ook alle rommel die anderen hebben achtergelaten. Prullenbakken staan er in de bossen niet. Dat zou een ondoenlijke zaak zijn in zo’n groot land met zulke uitgestrekte bossen. Gelukkig maar dat de Finnen hun rommel alleen daar verzamelen waar het gemakkelijk kan worden gerecycled of anderszins verwerkt.
Ook Finse bedrijven zijn toonaangevend als het gaat om technische oplossingen om het milieu te sparen. Ze passen deze veelvuldig toe in de houtverwerkende industrie, maar ook bij het opwekken van energie. Zoals Nederlanders overal ter wereld vermaard zijn om hun expertise over dijken, zo komen de Finnen geregeld kijken bij projecten die iets te maken hebben met water- of luchtfiltering.
Er zijn weinig landen op de wereld waar mannen en vrouwen zo gelijkwaardig door het leven gaan als Finland. Of vooral: zo onafhankelijk. Zelfs getrouwde stellen met kinderen gaan nog net zo lief eens per jaar gescheiden op vakantie, liefst in de herfst of in het voorjaar. De zomer en/of winter zijn meestal wel voorbehouden aan familie-uitjes.
Meer over Finland lezen op Us Europeans | Naar de finse nationale radio luisteren | Het nationale volkslied beluisteren op Youtube | Het laatste nieuws uit Finland lezen | Op reis naar Finland | Finland op Wikipedia | | Te lang in Finland gebleven?